Yaratılış’ın Amacı
“Ben yalnızca Efendim’e hizmet etmek için yaratıldım.” (Bilgelerimizin Öğretileri – Pirkei Avot)
Bir zamanlar defalarca tekrar edilen “sol sağ, sol sağ” kelimeleri ile dolu bir gazete reklamı vardı. Sayfanın alt kısmında kalın harflerle şu soru sorulurdu “Ama nereye gidiyorsun?” Yaşam boyunca dolaşırken ve dalgalı denizlerde gezinirken, rotalarımız olmalı ve bir yön hissine sahip olmalıyız. Nereye gittiğimizi ve bu dünyada ne yaptığımızı bildiğimiz sürece gemiyi rotasında tutabiliriz .
Kabala eserlerinde, yaratılışın amacı ile ilgili çeşitli yorumlar sunulmaktadır. Zohar, Aşem’in dünyayı yaratmasının sebebinin “O’nu tanıyabilmemiz için” olduğunu söyler. Etz Chaim’de Rabi Chaim Vital, “Aşem, O’nun güçlerinin ve eylemlerinin eksiksiz dizisini ve mükemmelliklerini ortaya çıkarmak istediğini” yazar. Bu bölümde, Tanya 36. Bölüm’de ChaBaD’nin kurucusu olan Rabbi Schneur Zalman’ın yazmış olduğu, Midraş’tan alıntı yaparak, Aşem’in dünyayı yaratmasının sebebinin “Aşem, alt dünyalarda bir konut sahibi olmak istedi (Dirah BeTachtonim)” olduğu sözüne odaklanacağız. Bu amaçla, özellikle en alttakini yaratma amacıyla, daha alt ve üst alemleri, dünyalar zinciri düzenini yarattı.
Hasidik felsefenin sonraki çalışmalarında, bu Midraşik ifadenin her bir kelimesi şu sorularla analiz edilir:
1) “İstek” ile kastedilen şey nedir? Aşem’in istekleri var mıdır? Tamamlanması gereken eksik bir şeyleri mi vardır?
2) “Dirah” sözcüğü tam olarak ne demektir? Modern İbranicede, Dirah bir apartman dairesi yerine kullanılır. Aşem’in bu dünyada bir “daire” istemesi tam olarak ne demektir?
3) “BeTachtonim”. Bunun anlamı, dünyanın sakinlerinin bu konutu yaratma görevidir. Bunu tam olarak nasıl yaparlar?
Bir konut oluşturma görevini gerçekleştirmek için, maddi dünyayı alıp, onu yükseltmek ve Aşem’e bağlamak gerekir. Mitzvahın yerine getirilmesinin temeli budur. Mitzvah kelimesi, “emir” anlamına ek olarak, aynı zamanda “bağlantı” anlamına gelir. Tora’nın 613 Mitzvotu, dünya hayatımızın her kademesini ve yönünü Aşem ile bağlayabilmemizin yollarıdır. Yahudi diyet yasalarını mutfağımızda yerine getirerek Aşem’i evde hissettiriyoruz. İş ahlakını koruyarak, iş yerimizde Kendini evinde hissediyor. Şabat’ı tuttuğumuz haftalık döngüde evinde hissediyor. Dirah BeTachtonim, Gashmiut olarak bilinen “fiziksel dünyayı” alıp “maneviyatı” (Ruchniut) içine işleyerek, maddi dünyanın Tanrısal özünü ortaya çıkarması anlamına gelir.
Bir kişinin evi sadece dört duvar değildir, aynı zamanda mobilyalar ve aksesuarları da içermektedir. Bilgili bir iç tasarımcı, evi estetik açıdan hoş yapacak ve dekore edecektir.
Aşem için konut da, Mitzvah’ın yerine getirilmesi ile yaratılan İlahi Olan için sadece bir kap olmamalı, aynı zamanda İlahi Işık ve O’nun Varlığı ile de doldurulmalıdır. Bu nedenle, Mitzvah’ın yerine getirilmesi Tanrı sevgisiyle ve hüşu ile dolu olmalıdır. Bir kişi Mitzvah’ı güzellikle sevgi ve sevinçle yaptığı zaman, konut “Tanrısallık” (Elokut) ile aydınlanır. Bu nedenle Mitzvah, iki bölümden oluşur – eylem ve “niyet” (Kavannah). Mitzvah maddi dünya içerisnde yapıldığı için eylem fiziksel yaratım ile, niyet ise ruhsal boyut ile ilgilidir.
Bu bağlamda, Zohar’da belirtildiği üzere yaratılışın nedenleri- “yaratmış oldukları O’nu bilsinler diye” ve Etz Chaim’de “Aşem’in gerçek güçlerinin mükemmelliğini ortaya çıkarmak için” – Dirah BeTachtonim nihai amacını fiilen yerine getirmektedir. Fiziksel dünyanın nihai olarak yaratılması, maddi boyut içerisinde bir konut olması için yapılmış olsa da, bu konut Tanrısallık ile aydınlatılmalıdır ve bu aydınlanma “onu bilerek” ve “Gerçek güçlerinin bir açığa çıkması” ile gelir. Açıklarsak: Aşem, her şeye gücü yeten olarak, fiziki dünyayı ara aşamalar olmadan ve zincir yaratılış düzeni olmadan da yaratabilirdi. Bununla birlikte, Kabala’ya göre, Aşem dünyayı belirli bir düzende, öncelikle Or Ein Sof’u, daha sonra da daha yüksek alemleri ortaya çıkarmış ve nihayetinde gizlendikçe gizlenerek bu dünyayı yaratmıştır. Seder Hishtalshlut’u yaratmasının amacı, bizim bu düzen zincirine bakıp, Aşem’in büyüklüğünün sonsuzluğunun ve enginliğinin üzerinde meditasyon yaparak, tefekkür ederek böylece bize büyük bir sevgi ve müthiş hisler ilham etmesidir. Öz sonuç, bu dünyadaki Mitzvah’ı yerine getirmemizin “O’nu bilerek” ve “sevgiyle” (Ahavah) ve “hüşu” (Yirah) ile iç içe olması ve böylece konutun aydınlatılmasıdır.
Şimdi Midraş’ta kullanılan “arzu” kelimesine odaklanabiliriz. Yaratılış için mantığa dayanan bir sebep olsaydı, yaratılışın ve yaratılmış olanların yaratma nedenini yerine getirmek için gerekli ve zaruri olduğunu hissetmeleri mantıklı olacaktı. Bu amaçla Midraş bir “arzu” fikrini ortaya koyar. “Arzu” kelimesi, Yukarı’ya herhangi bir fiziksellik atfetmez, bunun yerine anlamı, yaratmanın en temel sebebinin Aşem’in bir “arzusu” olduğunu, herhangi bir mantık sebebi yüzünden olmadığını ifade etmektir. Bu arzuyu yerine getirdiğimizde bu, herhangi bir bencil duygu yüzünden değildir; bütün amacımız sadece Aşem’in iradesini yerine getirmektir, çünkü bu Aşem’in isteğidir. Rabi Schneur Zalman, “Bir kimseye neden bir şeyi arzuladığını soramayız, çünkü bu mantıkla açıklanamaz” demişti. Yaratılışla ilgili olarak da Aşem dünyayı yaratmaya karar verdiğinde bu bir eksiklikten kaynaklanmıyordu. Aşem, Dirah BeTachtonim’i istedi ve bize bu görevi yerine getirme ayrıcalığını verdi. Bu, bizim anlamsız bir görevi yerine getirdiğimiz anlamına gelmez; çünkü Aşem iyiliğin özüdür ve cömert bir varlığın doğası cömertliğini sunmaktır. Aşem’in bize verebileceği en büyük hediye Kendisidir. Bu nedenle, bize bu iyiliği verebileceği bir dünya yaratmak “istiyordu”. Fiziksel dünyanın yaratılması ve DirahBeTachtonim’in yapılması yoluyla yaratılmış olanlar Aşem’in Kendisi’nin açığa çıkmasının, ilhamının, ifşasının alıcıları olabilir.
Bununla birlikte, bir Dirah BeTachtonim yapma görevi zorlu, belirli zorluklar olmadan mümkün değildir. Bedeni ve arzularını vurgulayan bir doğaya sahip bir dünyada yaşıyoruz. Tanya açısından, dünya Kelipot ve Sitra Achra ile doludur. Görevimizi yerine getirmek için bize hangi araç verilmiştir? Kral Şlemo (Süleyman) “İnsanın ruhu Aşem’in kandilidir” der. Bu ayetin anlamı, Manevi karanlığı aydınlatacak bir mum gibi davranması için Aşem’in insan ruhunu bu dünyaya göndermesidir. Ruh bu dünyaya gelmeden önce, bilgelerimizin tarif ettiği gibi “Görkemin İlahi Tahtının altında yontuldu” Kabalistik olarak bu, ruhun yüksek dünyalarda ikamet ettiği anlamına gelir. Aşem, Dirah BeTachtonim amacına ulaşması için insanın ömrünün kısa bir süresi boyunca ruhu dünyaya gönderir. Ruh bu dünyada kaldıktan sonra, göklerdeki mekanına döner ve yaptığı işler için zengince ödüllendirilir. Bilgelerimiz, bu dünyanın tüm zevklerinin, Gelecek Dünya’daki bir anlık zevke dahi eşit olmadığını belirtirler.
Bilgelerimiz bu ödüle “Şekinah ışınları altında olmak” derler. Bu, dünyada yaşanabilecek Tanrısallık deneyiminden çok daha büyük bir deneyimdir.
Örneğin, bir ruh Yetzirah dünyasında bulunan alt Eden Bahçesi’ne girerek ödüllendirirken, layık olanlar Beriah dünyasındaki üst Eden Bahçesi’ne girebilir. Her dünya içerisinde çok sayıda seviye vardır ve her bir ruh, bu dünyadaki çabalarıyla orantılı olarak İlahi ifşanın belirli bir ölçüsü ile ödüllendirilir.
Bu nedenle, ruhun iniş amacının iki yönlü olduğunu söyleyerek özetleyebiliriz:
A) Bu dünyaya inişle ruh, Eden’in Bahçesi’nde iniş öncesi olduğundan daha yüksek bir seviyeye ulaşabilir. Bu, özellikle Kelipot dolu bir dünyada cisimleşmiş bedeni giyerek elde edilir. Bu süre içinde ruh, babasından ayrılmış ve yeniden bir araya gelmeyi arzulayan bir oğul gibi kaynağını arzular. Bu özlem duyguları, baba ile oğul arasında derin bir bağ oluşturur ki bu ruh göksel evine döndüğünde gerçekleşir ve ruhu daha üst seviyeye çıkaran duygular budur. Bu nedenle, inişin amacı çıkıştır. Bu açıdan bakıldığında, ruh söz konusu olduğunda, bu dünya yalnızca Gelecek Dünya için bir basamaktır.
B) Ruh, kendisini düzeltmeye ihtiyaç duymaz; çünkü ruh, Tanrısallığın bir kıvılcımıdır. Bununla birlikte, bedeni ve fiziksel dünyayı arıtarak yaratma amacını yerine getirmek için dünyaya gönderilmiştir. Bu nedenle, bu iniş, Gelecek Dünya’da ruhun yükselişine yönelik değil, daha çok kişinin inişi, beden içinde ortaya çıkacak bir yükseliş amacı taşımaktadır. Bu yükseliş ile yaratılış amacına ulaşır ve ruha da büyük fayda sağlar. Aslında ruh, beden içerisinde, Gelecek Dünya’da ortaya çıkacak belirişlerden fazlasını kazanabilir.
Açıklarsak: Ruh, Eden Bahçesi’nin dolaysız ifşalarından çıkarılıp manevi bir çöle maruz kaldığında, hayatta kalmak için, ihtiyaç duyduğu özüne ait en derin düzeyleriyle temas kurar. Bu, sahip oldukları insanüstü kaynaklar konusunda hiçbir fikre sahip olmadıkları halde bunları kullanarak korkunç sıkıntılardan kurtulmuş insanların öyküleriyle karşılaştırılabilir. Benzer şekilde, maddi ve fiziksel dünyayı dönüştüren tek güç Atzmut’tur – Aşem’in özüdür. Yokluktan bir şey yaratma gücü yalnız Atzmut’un gücüdür ve yoktan varedilmiş bir şeyin tamamen kavranması ve anlaşılmasını sağlayan da Atzmut’un gücüdür. Zohar, İsrail, Tora ve Aşem’in Bir olduğunu belirtmektedir. Bu, Aşem’in bir parçası olan Nefesh Elokit’in, ruhsallığa tam anlamıyla zıt fiziksel bir dünya içinde dahi olsa, Tanrısallığı ortaya çıkarabilecek olan Atzmut’un gücünü içerdiği anlamına gelir.
Rabi Schneur Zalman’ın ifadesi budur: “Eden Bahçe’nizi istemiyorum, Gelecek Dünya’nızı istemiyorum – sadece Sizi istiyorum!” Eden Bahçesi’nin ve yüksek dünyaların tüm ifşaatları, bu dünyada bir Mitzvah yerine getirirken sahip olduğunuz en yüce bağa yaklaşamaz. Çoğu yorum, bir Mitzvah’ın ödülünün başka bir Mitzvah yerine getirme fırsatı olduğunu açıklar. Rabi Schneur Zalman, Mitzvah’ın ödülünün, Aşem ile bağ kurmak olan Mitzvah’ın kendisi olduğunu açıkladı. Ancak bu dünyada bir Mitzvah yerine getirildiğinde Atzmut’la gerçek bir bağlantı kurulabilir. Burada aşağıda, açığa çıkmış Tanrısallık için bir kap olmayan bu dünyada, sadece bu Tanrı’nın asıl özünü açığa çıkarır.
Bu kavramdan şunu da öğreniriz, Aşem için konutun yarattıkları tarafından yapılması gerekir. Aşem’in amacı, Yukarıdan gelen bir ifşaat ile bir konut yaratması değil, O’nun niyeti, fiziksel oluşumlar olduğumuza ve beden tarafından sınırlandırılmış olmamıza rağmen konutu yaratmamızdır.
Artık Bilgelerimizin, Bilgelerimizin Öğretileri’ndeki (Pirkei Avot) sözlerini anlayabiliriz. Mişna şöyle diyor: “Gelecek Dünya’daki bir saatlik ilahi mutluluk, bu dünyadaki bütün zevklerden daha ileridir” (Avot 4:17). Bu anlamda dünyamız, Gelecek Dünya’da bir yer kazanabilecekleri geçici bir basamak taşıdır. Yüksek dünyaların parlak ifşaatlarının karşısında bu dünyanın ufacık keyiflerinden vazgeçmeye de değer. Yine de,Gelecek Dünya’nın ödüllerinin büyük olmasına karşın, bunlar yaratılışın nihai amacı değildirler ve öbür dünya için de yaşamıyoruz. Bu durum için Mişna şöyle der: “Bu dünyada bir saat pişmanlık, tövbe ve iyi eylemler, Gelecek Dünya’nın tümünden iyidir.” Yüksek ruhsal dünyaların ifşaatları muhteşem ve ruhun çabalarının karşılığı olan gerçek bir ödül olmasına rağmen, Aşem’in en büyük arzusu Teşuva ve bu dünyada iyi işler yapmaktır. Gerçekte, bir ruh, Dirah BeTachtonim yaparak bu dünyadaki misyonunu yerine getirdiğinde, bütün üst dünyalarda yükselmeye neden olur. Hasidizm bir kaldıraç benzetmesi yapar. Ağır bir yük kaldırmak için bir kaldıraç kullanılmalı ve alttan kaldırmalıdır.
Kaldıraç, yükün en altına yerleştirilmiş olsa da, yükün en üst bölümlerinin dahi yükseltlmesini sağlar.
“Aşağı Alemler” (Tachtonim) “konut” (Dirah) yarattığında da Atzmut’u konutta ortaya çıkarır ve bu, bütün yüksek alemlerde yükselmeye neden olur. Artık, yüksek dünyalardaki melekler ve ruhların bu dünyadaki davranışlarımızdan nasıl derin bir şekilde etkilendiğini anlayabiliriz. Mitzvot’un, Kelipot ve Sitra Achra dolu bir dünyada yerine getirilmesinin karşılığı, bu yüksek alemlere yankılanmakta ve büyük sevinç yaratmaktadır. Bu nedenle, bu dünyadan ayrılmış bir ruh üzerine söylenen Kadiş’in ruh için yükselmeye neden olduğu düşünülmektedir. Ayrılan ruh artık bu dünyada fiziksel Mitzvot yapamaz, ancak Aşem’in adı bu dünyada yaşayan bir akrabası tarafından yüceltildiğinde ve övüldüğünde, ruh, Gelecek Dünya’da son derece yükseltilir.
Çeşitli bakanları, geçit töreni ve görevlilerle birlikte bir ülkeye giren bir Kral’a dair Midraş’ta bir hikaye vardır.
Birçok seyirci, bakanların ve askerlerin varlığı yüzünden şaşkına dönmüştü. Ancak seyirciler içerisinden bir akıllı kişi, “Ben sadece Kral’ı istiyorum” dedi. Bu dünyada, herhangi bir ikincil onur veya ödülün çekiciliği ile aklımız karışmamalı ve gözlerimiz kamaşmamalıdır, bu manevi bir ödül veya onur da olsa. Tek niyetimiz “Sadece Kral’ı istiyorum” olmalıdır. Bu dünyayı dolaşarak sunduğu her şeyi görmek ve kişinin kalbinde Aşem’in dünyasında olduğunu bilmek en neşe verici duygudur. Bu duygu ile doluyken, herhangi bir yan yönlendirmeyi önemsemez ve tek rehberi, Aşem’in talimat el kitabı, Tora’dır.
Kabala ve Hasidizm çalışmasının en büyük amacı, Aşem ile yüz yüze gelmek için zihni, kalbi, zekayı ve duyguları harekete geçirmektir. O’nun her şeyin üstünde durduğunun, tüm dünyayı doldurduğunun ve doğru bir şekilde hizmet ettiğinizi görmek için kalbinizi kontrol ettiğinin tamamen farkında, bilincinde olan kişi için mümkün olan en büyük deneyim bu bağlantıdır. Bu ebedi ve hakiki yaşam veren bir bağlantıdır.