Bereşit kitabında Avraam ve Yitshak’ın hayat öykülerinde göze çarpan dikkat çekici benzerlikler vardır: kıtlık nedeniyle göç, eşlerini kızkardeş olarak tanıtmaları, kuyu anlaşmazlıkları, Avimelek ile barış antlaşması. Bu tekrarlar, literatürde farklı şekillerde yorumlanmıştır.
Seküler kaynak eleştirisi bu benzerlikleri, aynı hikâyenin farklı varyantları olarak görür. Geleneksel Yahudi yorumları ise bu benzerliklerin tesadüf değil, bilinçli pedagojik tekrar olduğunu savunur. Kabala ise, bu tekrarları sefirotik bilinç katmanlarının spiral şekilde inşası olarak yorumlar.
Bu makale, üç düzeyli bir analiz sunmaktadır:
Metinsel-tarihsel düzey (seküler filoloji)
Pedagojik-anlamsal düzey (didaktik tekrar)
Bilinçsel-derinlik düzeyi (kabalistik model ve modern bilinç bilimi paralellikleri)
Avraam–Yitshak Benzerliklerine Dört Yaklaşım
Avraam ve Yitshak anlatılarındaki benzerlikler, yalnızca metin düzeyinde bir “tekrar” olgusu değildir; bu tekrarların kökeni ve işlevi, farklı disiplinlerde farklı şekillerde yorumlanmıştır. Amaç burada tek bir açıklama sunmak değil, mevcut epistemik çerçeveleri yan yana koyarak bu benzerliklerin ne anlama gelebileceğini çok boyutlu olarak göstermektir. Bu nedenle, dört ayrı yaklaşım karşılaştırmalı biçimde ele alınacaktır:
Seküler kaynak eleştirisi (source criticism): metin çoğulluğu ve varyant teorisi,
Geleneksel rabbanî yorum: pedagojik tekrar ve “Ma’aseh Avot siman leBanim” ilkesi,
Kabalistik açıklama: sefirotik bilinç katmanları ve spiral tezahür,
Modern hermenötik ve psikoloji: anlatı kimliği ve arketip tekrarı.
Bu dört yaklaşım, aynı olguyu farklı düzlemlerden yorumlar. Dolayısıyla, bu bölümün amacı, tekrar eden olayların nasıl farklı epistemik bağlamlarda anlamlandırıldığını göstermek ve tek boyutlu açıklamaların yetersizliğini ortaya koymaktır.
1. Kaynak Eleştirisi (Source Criticism)
Kuramsal Temel: Julius Wellhausen’in JEDP hipotezi, Tora’nın farklı kaynaklardan (J, E, D, P) derlendiğini öne sürer.
Uygulama: Avraam ve Yitshak anlatılarındaki benzerlikler, J ve E kaynaklarının aynı prototip hikâyeyi farklı karakterlere uyarlamasıyla açıklanır.
Örnek: “Eşini kızkardeş olarak tanıtma” hikâyesi hem Avraam hem Yitshak için geçerlidir; bu, aynı folklorik kalıbın iki versiyonu olabilir.
Amaç: Tekrarları metin çoğulluğunun kanıtı olarak görmektir.
Değerlendirme: Bu yaklaşım, filolojik açıdan güçlüdür. Ancak tekrarların pedagojik veya bilinçsel işlevini dikkate almaz; dolayısıyla yüzeysel kalır.
2. Geleneksel Rabbinik Yorum
Temel İlke: “Ma’aseh Avot siman leBanim – Ataların işleri çocuklara işarettir.”
Uygulama: Benzerlikler birer “metin kazası” değil, Tanrı’nın pedagojik planıdır.
Örnek: Avraam’ın yaşadığı kıtlık → dışa açılma;
Yitshak’ın yaşadığı kıtlık → içeride kalma.
Aynı olay, farklı kuşakta farklı ders öğretir.
Amaç: Tekrarların, nesiller arası eğitimin yöntemi olduğunu göstermektir.
Değerlendirme: Bu yaklaşım pedagojik gücü ortaya koyar; tekrarların bilinçli olarak sahnelendiğini vurgular.
3. Kabalistik Açıklama
Temel İlke: Aynı ışık, farklı sefirot merceklerinden geçerken farklı formlar kazanır.
Uygulama:
Avraam = Hesed → açılım, sevgi, dışa yönelim.
Yitshak = Gevurah → sınır, disiplin, içe dönüklük.
Yaakov = Tiferet → denge, uyum.
Örnek: Kıtlık motifi her iki kuşakta görülür ama farklı sefirotik işlevleri temsil eder.
Amaç: Tekrarların, bilinç katmanlarının spiral inşası olduğunu göstermektir.
Değerlendirme: Bu yaklaşım, olayları sembolik ve derinlikli bir bilinç modeli içine yerleştirir. Ancak bu perspektifi kabul etmeyen seküler okur için spekülatif görünebilir.
4. Anlatısal Kimlik ve Arketipler
Paul Ricoeur (anlatısal kimlik): Kişinin veya topluluğun, kendisini anlatılar aracılığıyla kurması ve zaman içinde bu anlatılarla süreklilik kazanmasıdır. Bir kişi ya da toplum, aynı olay kalıplarını farklı bağlamlarda yeniden anlatarak kimliğini inşa eder.
Carl Jung (arketip teorisi): Mitlerde tekrar eden kalıplar, kolektif bilinçdışının pedagojik işlevleridir.
Uygulama: Avraam ve Yitshak’ın yaşadığı tekrarlar, tarihsel olay olmaktan öte, kimlik inşası sağlayan arketip tekrarlarıdır.
Amaç: Bu benzerliklerin, insan zihninin temel kalıplarıyla ilişkisini açıklamaktır.
Değerlendirme: Bu yaklaşım modern insan bilimleri için ikna edicidir; ama Tora’nın teolojik boyutunu indirger.
Genel Değerlendirme
Bu dört yaklaşım aynı fenomeni farklı yönlerden açıklamaktadır:
| Yaklaşım | Açıklama Biçimi | Güçlü Yanı | Zayıf Yanı |
|---|---|---|---|
| Kaynak Eleştirisi | Metin varyantı | Filolojik güç | Anlam işlevini açıklamaz |
| Rabbinik Yorum | Pedagojik tekrar | Öğretici mantığı gösterir | Modern eleştiriyi göz ardı eder |
| Kabala | Bilinç katmanları | Derinlik ve bütünlük sağlar | Seküler okur için spekülatif |
| Modern Psikoloji | Arketip ve kimlik | Evrensel işlevi ortaya koyar | Teolojik bağlamı ihmal eder |
Sonuç
Bu bölümde yapılan şey, Avraam ve Yitshak benzerliklerini tek bir açıklamaya indirgemek değil, farklı epistemik çerçevelerde nasıl yorumlandığını göstermektir.
Seküler yaklaşım → metinsel varyant,
Geleneksel yaklaşım → pedagojik tekrar,
Kabala → bilinçsel spiral,
Modern düşünce → arketip tekrarı.
Dolayısıyla, bu benzerlikler ne sadece “metin hatası”dır ne de sadece “efsane tekrarı”; çok katmanlı bir anlam inşasının parçasıdır.
3. Metinsel Analiz: Benzerliklerin Listesi
| Tema | Avraam | Yitshak | Pedagojik Mesaj |
| Kıtlık | Mısır’a iner (Bereşit 12:10) | Kenaan’da kalır (Bereşit 26:1–2) | Aynı sınav, farklı cevap |
| Eşlerini tanıtma | Sara’yı kızkardeşi der (Bereşit 12:12–13) | Rivka’yı kızkardeşi der (Bereşit 26:7) | Korku evrensel; Tanrı’nın koruması kuşaklar boyu sürer |
| Kuyular | Kuyular tartışma konusu (Bereşit 21:25) | Esek–Sitnah–Rehovot döngüsü (Bereşit 26:15–22) | Çatışmadan sabırla barış doğar |
| Avimelek antlaşması | Beer Şeva’da barış (Bereşit 21:23–24) | Aynı yerde barış (Bereşit 26:28–31) | Barış yeniden inşa edilmelidir |
Bu tablo göstermektedir ki tekrarlar sadece formel değil, sistematiktir!
4. Pedagojik Analiz: Didaktik Tekrarın İşlevi
Tora’daki tekrar eden motifler, yalnızca edebi tesadüfler değil, bilinçli olarak yerleştirilmiş öğretici kalıplardır. Avraam ve Yitshak’ın hayat öykülerinde görülen benzerlikler, her defasında farklı bir pedagojik işlev yüklenerek aktarılır. Burada kritik olan nokta şudur:
Olay aynı kalır,
Sonuç farklılaşır,
Çıkarılan ders değişir.
Bu, klasik öğretim psikolojisinde “spiral öğrenme” olarak bilinen yöntemle benzerlik taşır: aynı konu tekrar tekrar işlenir, ancak her seferinde farklı bir derinlik düzeyinde ele alınır.
1. Kıtlık ve Göç Örneği
Avraam: Bereşit 12:10’da kıtlıkla karşılaşınca Mısır’a iner. Bu, onun kişiliğinin hesed (açılım, dışa yönelim) yönünü gösterir. Avraam bilinmez olana yönelerek Tanrı’ya güvenini hareket üzerinden sergiler.
Yitshak: Bereşit 26:2’de kıtlık olduğunda Tanrı ona “Mısır’a gitme, bu ülkede kal” der. Yitshak kıtlığa rağmen yerinde kalır; bu onun gevurah (sınır, sabır, direnç) özelliğini ortaya çıkarır.
Pedagojik işlev: Aynı “kıtlık” olayı, farklı kuşaklarda farklı tutum öğretir. Avraam aracılığıyla “inançla açılmak”, Yitshak aracılığıyla ise “sabırla direnmek” öğrenilir.
2. Eşi “Kızkardeş” Olarak Tanıtma
Avraam: Sara’yı Mısır’da ve Gerar’da kızkardeşi olarak tanıtır (Bereşit 12:13, 20:2). Bu davranış, yabancıların tehdidi karşısında can korkusunun baskın geldiğini gösterir.
Yitshak: Benzer şekilde Rivka’yı Gerar’da kızkardeşi olarak tanıtır (Bereşit 26:7). Ancak bu kez olay, vaad edilmiş topraklarda geçer.
Pedagojik işlev: İnsan doğasının zayıflıkları nesiller boyu tekrarlanır; fakat her defasında Tanrı’nın müdahalesiyle çözülür. Böylece metin, korkunun doğallığını inkâr etmeden, güvenin öğretildiği bir pedagojik ortam yaratır.
3. Kuyular Üzerindeki Çatışmalar
Avraam: Kuyular Avimelek’in adamlarıyla tartışmaya neden olur (Bereşit 21:25).
Yitshak: Babasının kuyuları kapatılır; yeniden kazar. İlk kuyuya “Esek” (çekişme), ikincisine “Sitnah” (düşmanlık), üçüncüsüne “Rehovot” (genişlik) adını verir (Bereşit 26:20–22).
Pedagojik işlev: Aynı motif Yitshak’ta daha dramatik ve öğretici hale gelir. Çatışmaların ardışık tekrarında sabırla vazgeçmeyen Yitshak, sonunda barış ve huzuru temsil eden “Rehovot”a ulaşır. Bu, pedagojik olarak “sürekli çaba → sonunda genişlik” mesajını pekiştirir.
4. Avimelek ile Antlaşma
Avraam: Beer Şeva’da Avimelek ile barış yapar (Bereşit 21:23–24). Ancak bu barış bir güvensizlik ve karşılıklı şüphe atmosferinde gerçekleşir.
Yitshak: Yıllar sonra aynı yerde Avimelek ile tekrar barış yapar (Bereşit 26:28–31). Bu kez süreç daha dostane, güvene dayalıdır.
Pedagojik işlev: Barış, bir defa sağlanıp kalıcı hale gelen bir olgu değildir; her kuşakta yeniden inşa edilmesi gerekir.
5. Tekrarın Didaktik Mantığı
Bu örneklerin tümünde tekrarın amacı, okuyucunun öğrenmesini kolaylaştırmaktır. Avraam’ın deneyimleri bir prototip, Yitshak’ın deneyimleri ise o prototipin derinleştirilmiş pedagojik versiyonu gibidir.
Avraam = modelin kurulması
Yitshak = modelin sınanması ve yoğunlaştırılması
Bu yöntemle Tora, “aynı olayın farklı kuşaklarda farklı boyutlarda yaşanması” üzerinden eğitir. Bu, hem bireysel bilinç gelişimini hem de kolektif kimlik inşasını destekler.
6. Modern Pedagoji ile Bağlantı
Modern eğitim teorilerinde, spiral müfredat (Bruner) aynı konunun farklı yaş düzeylerinde yeniden işlenmesi gerektiğini savunur. Tora’nın yönteminde de aynı olaylar tekrar tekrar sahnelenir, fakat her seferinde yeni bir derinlik eklenir.
Bu açıdan bakıldığında Tora, pedagojik bir “spiral öğretim modeli” uygulamaktadır. Avraam–Yitshak benzerlikleri bunun en açık örneklerindendir.
| Tema | Avraam’da Olay | Yitshak’ta Olay | Farklı Pedagojik Ders |
|---|---|---|---|
| Kıtlık | Kıtlık → Mısır’a iner (Bereşit 12:10) | Kıtlık → Kenaan’da kalır (Bereşit 26:2) | Açılım (Hesed) ↔ Sabır (gevurah) |
| Eş tanıtma | Sara’yı kızkardeşi der (Bereşit 12:13; 20:2) | Rivka’yı kızkardeşi der (Bereşit 26:7) | Korku kuşaklar boyu tekrar eder, ama Tanrı korur |
| Kuyular | Avimelek’in adamlarıyla anlaşmazlık (Bereşit 21:25) | Esek–Sitnah–Rehovot döngüsü (Bereşit 26:20–22) | Çatışmalar sabırla aşılır → barış ve genişlik |
| Barış Antlaşması | Avimelek ile şüpheli barış (Bereşit 21:23–24) | Avimelek ile dostane barış (Bereşit 26:28–31) | Barış her kuşakta yeniden tesis edilir |
Sonuç
Pedagojik analiz, Avraam ve Yitshak anlatılarındaki tekrarların rastgele değil, bilinçli öğretim stratejileri olduğunu ortaya koyar. Aynı olay kalıbı, her kuşakta farklı bir bilinç alanını açığa çıkarır; böylece okur için “daha derin bir öğrenme döngüsü” kurulur.
5. Bilinçsel-derinlik Analizi: Kabalistik Perspektif
Tora’daki tekrarlar, sadece tarihsel veya pedagojik tekrarlar değildir; Kabala’ya göre bu, aynı İlahi ışığın (or) farklı sefirot merceklerinden geçişidir. Bu yaklaşımda, ataların her biri bir sefirotu temsil eder ve yaşadıkları olaylar, o sefiranın bilinçsel işlevinin tarihsel düzlemde görünür hale gelmesidir.
1. Sefirotik Haritalama
Avraam → Hesed (Sevgi, Açılım): Onun hayatı dışa açılma, göç, misafirperverlik, Tanrı adını duyurma hareketleriyle doludur. Hesed’in doğası genişleme ve başlatmadır. Kıtlıkta Mısır’a inişi de bu “açılım refleksi”nin bir tezahürüdür.
Yitshak → Gevurah (Sınır, Güç, Disiplin): Onun yaşamı daha çok “yerinde kalmak” ve sabırla direnmek üzerine kuruludur. Tanrı ona “Mısır’a gitme, bu toprakta kal” der. Kuyuları yeniden açıp sabırla mücadele etmesi, Gevurah’ın özüdür: sınırlama, direnç ve disiplin.
Yaakov → Tiferet (Denge, Uyum, Merhamet): Yaakov’un hayatı, Avraam’ın açılımı ile Yitshak’ın sınırlarını bütünleştirmektir. Lavan’ın evinde yaşadığı çileler, Esav ile ilişkisi, oğullar arasındaki dengeler → hep Tiferet’in yani armoninin öğretisidir.
Yosef → Yesod (Temel, Aktarım, Bağlantı): Yosef, rüyalar aracılığıyla geleceği bağlayan, Mısır’a inişi sağlayan ve ailesini orada besleyen kişidir. Onun işlevi “bağlantı kurmak”tır. Bu Yesod’un özelliğidir: üst bilinçleri alt dünyaya aktarır.
2. Tekrarların Kabalistik Anlamı
Bu nedenle Avraam ile Yitshak’ın benzer yaşam olayları, yüzeyde “aynı şeyin tekrarı” gibi görünür. Oysa derinlikte, bu olaylar aynı ışığın farklı sefirot merceklerinden yansımasıdır.
Avraam kıtlıkta açılır → Hesed’in refleksi.
Yitshak kıtlıkta kalır → Gevurah’ın refleksi.
İkisinin beraberliği → Tiferet’te Yaakov’un doğmasıyla sentezlenir.
Süreç Yosef’te Yesod olarak Mısır’a aktarılır.
Böylece tarih, bir tekrar değil, aynı bilinç kodunun farklı tezahürlerle açılımıdır.
| Ata | Sefira | Bilinçsel İşlev | Tipik Olay / Motif | Tekrarın Derin Anlamı |
|---|---|---|---|---|
| Avraam | Hesed | Açılım, başlatma | Kıtlıkta Mısır’a iniş, misafirperverlik, göç | İlahi ışığın dışa taşması, genişleme |
| Yitshak | Gevurah | Sınır, direnç, disiplin | Kıtlıkta Kenaan’da kalış, kuyular mücadelesi | İlahi ışığın sınır içinde derinleşmesi |
| Yaakov | Tiferet | Denge, uyum, armoni | Esav ile barışma, 12 oğulun birliği | Hesed + Gevurah’ın uyumu, harmonik bilinç |
| Yosef | Yesod | Aktarım, bağlantı | Mısır’a iniş, kardeşleri besleme | İlahi ışığın alt dünyaya aktarımı |
6. Modern Bilimsel Paralellikler
Tora’daki tekrarların salt edebi değil, insan bilincine dair evrensel bir ilkeye dayalı olduğu fikri, modern bilimle çarpıcı paralellikler gösterir. Üç farklı disiplin üzerinden bunu açalım:
1. Arketip Teorisi (Carl Gustav Jung)
Arketipler, Jung’un tanımına göre kolektif bilinçdışının kadim imgeleridir. Mitolojilerde, rüyalarda ve kültürel anlatılarda tekrar eden motifler, insan zihninin derin yapılarının işaretleridir.
Tora’da ataların benzer deneyimleri (ör. kıtlık, yolculuk, kuyu, kardeş çatışması), bu arketipsel kalıpların tarihsel tezahürleri gibidir.
Jung’un “kahraman yolculuğu”, “gölge ile karşılaşma”, “baba figürü ile sınav” gibi kalıpları, Avraam’dan Yosef’e kadar her anlatıda farklı bilinç düzeylerinde tekrar eder.
Paralellik: Tora’daki “tekrar eden motifler”, insanlığın ortak bilinçdışındaki arketipsel kalıpların Tanrısal planda pedagojik kullanımı olarak okunabilir.
2. Bilinç Bilimi: Örüntü Tanıma
Modern nörobilim, beynin en temel işlevlerinden birinin pattern recognition (örüntü tanıma) olduğunu gösterir. İnsan zihni sürekli olarak farklı durumlar arasındaki benzerlikleri algılar ve öğrenmeyi bu şekilde inşa eder.
Tarihsel tekrarlarda da aynı mekanizma işler: İnsan bilinç, Avraam’ın kıtlık deneyimiyle Yitshak’ın kıtlık deneyimi arasında benzerlik kurarak “farklı şartlarda aynı kalıbın yeni anlamı”nı öğrenir.
Bu, beynin evrimsel işleviyle Tora pedagojisinin örtüştüğü bir noktadır: her tekrar bilinçte yeni bir bağlantı ağı (nöral network) kurar.
Paralellik: Tora’daki tekrarlar, bilinçte örüntü tanıma işlevini tetikleyen “kutsal pedagojik örüntü tanıma” örnekleridir.
3. Pedagoji Teorisi: Spiral Curriculum (Jerome Bruner)
Bruner’in eğitim psikolojisinde geliştirdiği spiral müfredat (spiral curriculum) yaklaşımı, öğrenmenin tekrar yoluyla derinleştirildiğini söyler.
Bir konu öğrenciye basit düzeyde öğretilir; sonra farklı bağlamlarda, daha derin düzeylerde tekrar edilir. Her yeni tekrar, aynı temayı daha geniş ve kompleks bir bilinç katmanına taşır.
Tora’daki pedagojik tekrarlar (ör. kıtlık, göç, kardeşlik çatışmaları), tam olarak bu spirale benzer. Her kuşakta aynı tema yaşanır, fakat sonuç farklıdır; ders, bilinç düzeyine göre derinleşir.
Paralellik: Tora, spiral müfredatın binlerce yıl önceki ilahi prototipi gibidir: tema aynı, derinlik farklıdır.
| Disiplin | Anahtar Kavram | Modern Açıklama | Tora’daki Paralel İşlev |
|---|---|---|---|
| Psikoloji (Jung) | Arketipler | Kolektif bilinçdışındaki tekrar eden imgeler | Kıtlık, yolculuk, kardeşlik çatışması → farklı nesillerde aynı motif |
| Nörobilim | Pattern Recognition | Beynin öğrenme ve anlam kurma işlevi | Tarihsel olayların tekrarında bilinç yeni bağlar kurar |
| Eğitim Bilimi | Spiral Curriculum (Bruner) | Tekrar yoluyla öğrenmenin derinleşmesi | Aynı tema kuşaklar boyunca giderek derinleşen bilinç dersi haline gelir |
4. Sonuç: Bilim ve Pedagoji Uyumu
Jung: Tekrarlar → kolektif bilinçdışının arketipleri.
Nörobilim: Tekrarlar → örüntü tanıma yoluyla bilinçsel öğrenme.
Pedagoji: Tekrarlar → spiral müfredatla derinleşen öğrenme.
Tora: Tekrarlar → Tanrısal pedagojinin hem bireysel hem kolektif bilinç düzeyinde işleyen ilahi metodu.
Bu yüzden Tora’daki tekrarlar sadece tarihsel değil, aynı zamanda psikolojik, nörobilimsel ve pedagojik düzlemde insan zihninin işleyişiyle tam uyumlu bir “kutsal öğrenme tasarımı”dır.
Sonuç
Tora’daki Avraam–Yitshak benzerlikleri yalnızca yüzeysel tekrarlar değildir; çok katmanlı bir bilinç ve eğitim tasarımının parçasıdır.
Seküler Kaynak Eleştirisi:
Wellhausen ve onu takip eden araştırmacılar, bu benzerliklerin J ve E gibi farklı kaynakların birleştirilmesiyle oluştuğunu söyler. Bu yaklaşımın açıklaması sınırlıdır. Çünkü benzerliklerin yalnızca “tesadüfi metin birleştirmeleri” olduğunu varsaymak, metinlerin içerdiği pedagojik düzeni ve bilinçsel derinliği görmezden gelir.
Pedagojik Yaklaşım:
Raşi, Ramban ve birçok rabbinin işaret ettiği gibi bu benzerlikler, “Ma’aseh Avot siman leBanim – Ataların işleri çocuklara işarettir” ilkesine dayanır. Yani olaylar kopya değildir; her nesilde yeniden işlenen bir ders vardır:
Avraam kıtlıkta Mısır’a iner → Hesed’in açılımı.
Yitshak kıtlıkta ülkede kalır → Gevurah’ın disiplini.
Yaakov sürgünle karşılaşır → Tiferet’in dengesi.
Bu spiral pedagojide, aynı kalıp her nesilde farklı bilinçsel katmanı öğretir.
Kabalistik Perspektif:
Zohar ve Etz Hayim’e göre bu tekrarlar, sefirotik mimarinin zorunlu bir tezahürüdür:
Avraam = Chesed → Açılım, sevgi.
Yitshak = Gevurah → Sınır, yargı.
Yaakov = Tiferet → Denge, uyum.
Yosef = Yesod → Aktarım, bağ.
Burada “aynı olayın tekrar edilmesi” değil, aynı ışığın farklı merceklerden geçerek farklı yansımalar kazanması söz konusudur. Bu, Kabala’nın “spiral inşa” dediği süreçtir: bilinç yukarıdan aşağıya doğru aynı kodu tekrar tekrar işler, ama her defasında yeni bir derinlik kazanır.
Modern Bilimsel Paralellikler:
Jung’un arketip teorisi, Ricoeur’un Anlatı Kimliği Kuramı, Bruner’in spiral öğrenme modeli ve nörobilimde örüntü tanıma (pattern recognition) işlevi, Tora’daki bu tekrarların pedagojik ve bilinçsel bir işlev taşıdığını doğrular. Yani metindeki tekrarlar, insan zihninin öğrenme mekanizmalarıyla uyumludur.
Netleştirilmiş Sonuç:
Avraam ve Yitshak’ın yaşadığı benzerlikler ne basit tesadüf, ne de sadece metin kaynaşmasının yan ürünüdür.
Bunlar, bilinçli bir didaktik strateji (pedagoji) ve sefirotik bilinç kodlarının spiral tekrarlarıdır (Kabala).
Dolayısıyla metin, hem insan eğitimi hem de kozmik bilinç mimarisi düzeyinde aynı ilkeyi işler: Tekrar = Derinleşme.
Kutsal Kitabınızı bilin!
Kutsal Kitabınızı bilirseniz, hiç kimse inancınızı ve Tanrı ile olan bağlantınızı çalamaz.