Devam etmeden önce, daha önce sorduğumuz ve henüz yanıt vermediğimiz soruları gözden geçirelim:
[1] Ham’ın oğlu Kenaan, neden başta Şem, Yefet ve Ham ile birlikte anılır?
Kenaan, üç oğul ile birlikte anıldıktan hemen sonra neden söz konusu üç kişinin Noah’ın oğlu olduğu belirtilir?
[2] Noah, bağı dikmeye başlamadıysa, neye başladı?
[3] Ham, bir şey mi “gördü”, yoksa bir şey mi “yaptı?”
[4] Noah, neden kışkırtıcı Ham’a değil de, Kenaan’a lanet etmektedir?
Bu sorularımıza yanıt vermek için “midraş”tan yararlanacağız. Bunlardan bazıları Raşi tarafından alıntılanmıştır, bazıları Talmud’da, bazıları Midraş Rabba’da yer alıyor. Bu fikirlerden bazıları kulağa biraz çılgınca gelecek, bu yüzden size Midraş’ı nasıl anlamamız gerektiğini kısaca anlatmak istiyorum.
Tanah’ın metinlerini ve midraşik yorumları düşündüğümüzde, yapabileceğimiz en büyük hatalardan biri, midraşik yorumu, yorum yaptığı metinden ayrı olarak okumaktır. Sadece midraşı içeren bir kitap okursanız, bahsettiği hikayeler kulağa vahşi, çılgınca, mantıksız gelecektir. Rabbiler neden böyle vahşi, çılgın, mantıksız hikayeler anlatıyor ve midraştaki bu tuhaf hikayelere neden inanmak zorundayız?
Tanah’ın metni ve Midraşik analiz iki farklı anlam seviyesinde işlev yapar. Metnin düz anlam seviyesi vardır ve anlatılan olayın midraşik seviyesi vardır. Bunlar genellikle birbiriyle çelişiyor gibi görünebilir. Ancak çelişkili görünmelerinin nedeni iki farklı anlam seviyesinde olmalarıdır.
Tanah metni ile midraşik yorum farklı anlam katmanlarında işlev görerek birbirlerini tamamlar. Tıpkı midraşik yorumun düz metinden daha derin bir anlam düzleminde olduğu gibi, metnin düz anlamı ile ilgilidir ve onu vurgular. Midraşik metni düz metnin bilinçdışına benzetebiliriz. Yani metin ve midraşik yorum bilinç ve bilinçdışının birleşerek bir bütün oluşturması gibidir. Aynı bilinçdışı zihninizin, farkına bile varmadığınız şekillerde bilinçli zihninize içerik aktarıp, zenginleştirmesi gibi.
Şimdi sizi bağ hikayesinin midraşik yarısı ile tanıştırmak istiyorum.
[1] Ham’ın oğlu Kenaan, neden başta Şem, Yefet ve Ham ile birlikte anılır?
Kenaan, üç oğul ile birlikte anıldıktan hemen sonra neden söz konusu üç kişinin Noah’ın oğlu olduğu belirtilir?
[2] Noah, bağı dikmeye başlamadıysa, neye başladı?
[3] Ham, bir şey mi “gördü”, yoksa bir şey mi “yaptı?”
[4] Noah, neden kışkırtıcı Ham’a değil de, Kenaan’a lanet etmektedir?
Bağ hikayesiyle ilgili bir araya getirdiğimiz dört ana sorumuz bunlardı. Size göstermek istediğim, Rabbinik metinlerde görünen midraşik analizinin bu dört soruyu toparladığıdır. Buna, şu soruyu yanıtlayan bir midraş ile başlayacağız: “Ham ne yaptı ya da herhangi bir şey yaptı mı?” Metin, Ham’ın ne yaptığından ilk kez bahsettiğinde (Yaratılış 9:22), Ham bir şey yapmış gibi görünmüyor. Metin, Ham’ın babasının çıplaklığını gördüğünü söylüyor. Ama daha sonra Ham’ın bir şeyler yaptığını söylüyor, babası uyanıyor ve küçük oğlunun ona ne yaptığını görüyor (Yaratılış 9:24). Metin, Ham’ın bir eylemde buunduğunu ima ediyor. Peki bu tutarsızlığı nasıl çözeriz?
Midraş şunu söylüyor: Ham gerçekte bir şey yapmıştır ama Tora bu eylemi yumuşatarak görmek olarak tarif etmiştir. Raşi, “vayar Ham avi Kenaan et ervat aviv“, “Kenaan’ın babası Ham, babasının çıplaklığını gördü” (Yaratılış 9:22) sözleri üzerine Talmud’dan alıntı yapar. Yaratılış 9:24 ayetinin gösterdiği gibi herkes Ham’ın bir şey yaptığı konusunda hemfikirdir, ama ne? “Yeş omrim sarso, ve’yeş omrim ravo.” Şok! Tercüme ediyorum: Rabbilerden bazıları Ham’ın babasını hadım ettiğini söylerken, bazıları Ham’ın babasına karşı cinsel suç işlediğini söyler! İnanılmaz derecede şok edici bir analiz!
Bu arada, Rabbiler arasında böyle bir fikir ayrılığı olduğunda, bazen sadece farklılıklardan bahsetmek değil, aynı zamanda ortak paydanın ne olduğu hakkında konuşmak faydalı olabilir. Hadım etme ile cinsel suç arasındaki ortak payda ne olabilir? Ortak nokta, her iki eylemin de cinsel saldırı olmasıdır. Peki, rabbiler Ham’ın bir tür cinsel saldırıda bulunduğunu nereden çıkardı? Rabbiler bunu uydurdu mu? Bu kadar tuhaf bir iddianın kaynağı nedir?
Elbette uydurmadılar. Bu tür bir çıkarım metinde geçen bir kelimenin analizinden gelmektedir. Yaratılış 9:22 ayetindeki “ervat” kelimesi Yaratılış Kitabı’nda özel bir biçimde “ervat aviv” (babasının çıplaklığı) olarak ilk kez bu ayette bulunur. Bu kelimenin anlamı tam olarak nedir? Tora’da kelimelerin ne anlama geldiğini bilmenin tek yolunun, nerede kullanıldıklarını bulmak olduğunu hatırlayalım. “Ervat” kelimesi başka nerede kullanılmaktadır? Bu kelime Tora’da 18 veya 19 kez kullanılmaktadır ve çoğunlukla Levililer Kitabı’nda geçmektedir. Orada nasıl kullanıldığına bir bakalım. Belki bazı ipuçları görebiliriz.
iş iş el kol şe’er besaro lo tikrevu legalot ervah
Levililer 18:6
legalot ervah: çıplaklığı ortaya çıkarmak
Hiçbiriniz, çıplaklığını ortaya çıkarmak için yakın bir akrabanıza yaklaşmayın. Ben Aşem’im.
Levililer 18:6
“Ervah” kelimesi burada “çıplaklık” olarak tercüme edilmektedir ama bu kelimenin “çıplaklık” anlamına geldiğini nereden biliyoruz? “Ervah” kelimesini son kez duyduğumuz yer bizi Noah’a, Noah’ın başına gelenlere, Noah’ın çıplaklığının ortaya çıkmasına geri götürür. Tora, cinsel suç eylemi için “çıplaklık” kelimesini kullanır. Bu üsluba hüsnütabir yani ayıp, çirkin şeylerin daha uygun, usturuplu şekilde söylenmesi denir. İlerledikçe netleşeceği gibi bu kelime ile, uygunsuz ilişkilerden, aile içindeki ensest ilişkilerden bahseder. İlki kim? İlki Ervat Aviv – babanızın Ervah’ı.
Bakınız Türkçe Çeviri, bu ayeti nasıl tercüme etmiş:
Hiçbiriniz, cinsel suç işleyecek şekilde yakın bir akrabanıza yaklaşmayın. Ben Aşem’im.
Levililer 18:6
Babana ve annene karşı cinsel suç işleme. Annense, onunla birlikte olamazsın.
Levililer 18:7
18:6’da “çıplaklık” olarak tercüme edilen kelime “ervah”, 18:7’de “ervat aviha” olarak yer alır ve “babanızın çıplaklığı” olarak tercüme edilebilecek bu ifade, “Babana karşı cinsel suç işleme” anlamındadır.
Babanın karısıyla birlikte olamazsın; bu, babana karşı bir cinsel suçtur.
Levililer 18:8
“Ervah” kelimesini son kez duyduğumuzda, babasına bir şekilde uygunsuz bir şekilde yaklaşan bir oğuldan bahsediliyordu. Yani burada; “Ervat Aviv” (Yaratılış 9:22).
Kenaan’ın babası Ham, babasının çıplaklığını gördü ve dışarıda iki kardeşine anlattı.
Yaratılış 9:22
Noah’ın hikayesine geri dönelim, Şem ve Yefet ne yapmıştı? Babalarının çıplaklığını örttüler. Ham ne yapmıştı? Görünüşe göre, Ham tam tersini yapıyordu, babasının çıplaklığını ortaya çıkarıyordu. Öyleyse size göstermek istediğim şey, buradaki Levililer Kitabı’ndaki “çıplaklık” metaforlarının hepsinin Noah’ın bu hikayesinden alınmış olmasıdır.
Levililer 18. Bölüm’de, bir tür ensest, uygunsuz bir ilişki türünden bahsedilmektedir ve birbiri ardına bir ervah‘tan, diğer bir ervah‘a geçeriz. Bakınız: Levililer 18: 6-17. Buradaki ayetlerde ensest ilişkilerinin hepsinin yasak olduğu anlatılırken, açıkça ilişkiyi anlatmak yerine, daima aynı kelime kullanılır: “ervat (çıplaklık)”
Midraş’ın kaynağı burasıdır ve evet, aslında Ham bir şeyler yaptı. Tora hüsnütabir yapmakta ve ne olduğuna dair açık tanımlara girmemektedir, ancak satır aralarını okursanız, ne olduğuna dair bir tür fikir edinebilirsiniz. Tam olarak neydi? Bu konuda bir fikir ayrılığı vardır, ama ortak nokta Ham’ın babasına bir tür şiddet eylemi uygulamış olmasıdır. Bu, dikkatinize sunmak istediğim ilk Midraşik noktadır.
Şimdi, bazı yönlerden birincisinden daha şaşırtıcı olan ikinci bir Midraşik noktaya gitmek istiyorum. Midraşik yorumun ikinci parçası aslında sorduğumuz tüm soruları dolaylı bir şekilde ele alacak.
[1] Ham’ın oğlu Kenaan, neden başta Şem, Yefet ve Ham ile birlikte anılır?
Kenaan, üç oğul ile birlikte anıldıktan hemen sonra neden söz konusu üç kişinin Noah’ın oğlu olduğu belirtilir?
[2] Noah, bağı dikmeye başlamadıysa, neye başladı?
[3] Ham, bir şey mi “gördü”, yoksa bir şey mi “yaptı?” Noah, neden kışkırtıcı Ham’a değil de, Kenaan’a lanet etmektedir?
[4] Noah, neden kışkırtıcı Ham’a değil de, Kenaan’a lanet etmektedir?
Midraş, tüm bu sorularla ilgilenmektedir ama bence başlangıç noktası buradaki iki numaralı sorudur: Noah tam olarak neye başladı?
| İnsanın Yaratılışı, Eden Bahçesi | Noah ve Bağı |
| Tanrı başlar. | Noah başlar. |
| Tanrı, insanı topraktan yaratır. | Noah, toprak adamıdır. |
| Tanrı, bir bahçe diker. | Noah, bir bağ diker. |
| İnsan, yasak ağaçtan yer – insanın zihnini bulanıklaştıran. | Noah, bağından şarap yapar – zihnini bulanıklaştıran – sarhoş olur. |
| İnsan çıplaktır. | Noah, çıplak olur. |
| İnsan çıplak olduğunu anlar. | Noah, çıplak olduğunu anlar. |
| Kışkırtıcı yılan lanetlenir. | Bir Kışkırtıcı var ve Kenaan lanetlenir. |
| Yılan, kendi alemindeki diğer canlılara (kardeşlerine) boyun eğer. | (Ham) Kenaan, kardeşlerine boyun eğer. |
Eden Bahçesi hikayesi ile Noah ve üzüm bağı hikayesinde paralel olan bu konuları daha önce konuşmuştuk. Ancak, bu benzerliklerin başında Tanrı’nın bir girişim başlattığı ve Noah’ın bir girişim başlattığı fikri vardır. Daha önce bahsettiğimiz gibi, Noah’ın başladığı şey belirsizdir, çünkü; metne geri dönersek, bunu söylediği yerde tuhaf bir dilbilgisi tutarsızlığı ile karşılaşırız; Vayahel Noah – Noah bir şeye başladı, ancak ne başladığını söylemez. Daha sonra diyor ki; Vayitah kerem – ve bir bahçe dikti (Yaratılış 9:20). Öyleyse soru şu, Noah’ın başladığı şey neydi?
Bilgelerimiz, bu soruya cevabın metinler arası paralellikte bulunabileceğini söyler “Noah iş ha’adamah”ı hatırlayın – “Noah, toprak adamı başladı.” “Toprak adamı?” Bu bize neyi hatırlatıyor? Tanrı’nın topraktan insanı yarattığını hatırlatıyor. Tanrı’nın başlattığı girişim neydi? “Vayitzhar Haşem Elokim et ha’adam” (Yaratılış 2:7). Tanrı, bir adam yaratıyordu. Bilgelerin söylediği, Noah’ın da başlattığı eylemin de bu olduğudur. Noah da bir adam yaratmaya başlıyordu! Ya da başka bir deyişle, bir çocuğa baba olmaya çalışıyordu!
Nasıl olur da 600 yaşında bir adam bir çocuğa baba olmaya çalışır? Bu gereksiz bir davranış gibi görünmüyor mu? Neden şimdi? Neden bu işe kalkışsın ki? Saçma, öyle değil mi? Aslında değil. Tersine, bunun için bazı kanıtlar var. Bu bölümün en başına dönüp bakalım. Bu bölüm nasıl başlar? Noah’ın gemiden nasıl çıktığını, Noah’ın dünyasındaki altıncı günü ve Tanrı’nın Noah’ı ve çocuklarını kutsadığını hatırlayın. Tanrı ne der? 1. ayete bakın:
Tanrı, Noah ve oğullarını mübarek kıldı ve onlara “Verimli olun ve çoğalın” dedi
Yaratılış 9:1
Çocuk sahibi olun! Tanrı bunu kime söyledi? Tanrı bunu sadece Noah’ın oğullarına söylemiyor. Tanrı, Noah ve oğullarını kutsadı. Noah, çocuklarıyla birlikte açık bir emri aldı: “Verimli olun ve çoğalın.”
Noah bir emri ciddiye almaya, çocuk sahibi olmaya çalışıyor gibi görünüyor ve bilgelerimizin düşüncesi de buradan geliyor gibi görünüyor. Daha sonra 20. ayette toprak adamı Noah bir girişimin başlangıcındadır: Noah, Tanrı’nın topraktan bir adam yaratması gibi başka bir insan yaratmaya çalışıyordu.
Tanrı, bir insan yaratıyordu. Noah, bir insan yaratıyordu.
Şimdi bunu aklınızda tutarak, Ham’ın ne yaptığını anlamaya çalışın, Ham’ın eyleminin sonuçları nelerdi?
Ham’ın şiddet eylemi Noah’ın fiziksel veya psikolojik olarak başka bir çocuk sahibi olmasını engelleyecekti. Noah’ın dördüncü bir çocuk sahibi olmasını imkansız hale getirecekti.
Dördüncü çocuk mu? Bir dakika. Noah’ın kaç çocuğu vardı? Üç tane.
Peki, kaç nehir vardı? Dört tane vardı.
Göklerin ve yerin nesilleri, dört nehir. Noah’ın nesli ise üç kişiydi ama bir dördüncü olması gerekiyordu, Noah, dördüncü çocuğuna baba olmaya çalışıyordu ama Ham’ın başka planları vardı.
Ham’ı babasının dördüncü çocuğa sahip olmasını engellemeye iten neden neydi?
Bilginlerimize göre bu planların ne olduğunu sonraki yazımızda konuşacağız. Görüşürüz.
Kaynak: Rabbi David Fohrman