Ruh ve Diğer Dünya
Daha önce de belirtildiği gibi Rabi Schneur Zalman, Tanya’da her Yahudi’nin iki farklı ruhun birleşimi olduğunu açıklar. İlk ruh, vücuda can veren Nefesh HaBehamit’tir. Bu ruh haz ve istekten akıl ve duygulara kadar uzanan bir ruh enerjisi altyapısıyla tamamlanır.
Nefesh HaBehamit’in bütün ruh güçlerinde ortak olan şey, hepsinin vücudun temel ihtiyaçlarını, tutkularını ve arzularını yerine getirmek istediğidir. Esasen Nefesh HaBehamit ben merkezlidir.
Bundan, öfke, ilgisizlik ve kibir gibi olumsuz karakter özellikleri kök alır.
İkinci ruh Nefesh Elokit’tir. Bu ruh Iyov (Eyüp) tarafından “Aşem’in bir parçası” olarak tanımlanır ve hem beden içerisine inmeden önce hem de bedenden çıkışından sonra var olmaya devam eder. Nefesh Elokit’in düzeltilmesi gerekmez; bunun yerine bu dünyaya inişi, bu maddesel dünyanın temelini ve hayvani doğasını rafine etmek, arıtmaktır.
Dünyaya inmeden önce Nefesh Elokit göksel bir gezintiye çıkarılır. . Eden Bahçesi’ndeki çeşitli kısımlar gösterilir ve ayrıca Cehennem (Gehinom) gösterilir. Oyalanma ve ayartılma ile dolu tehlikeli bir yolculuğa çıktığını ruha açıkça belirtmek gerekir. Ruh kendisinin daima doğru kalacağına, çevresi tarafından mükemmel olduğuna ikna edilse bile daima kendini geliştirmeye ihtiyacı olacağını kabul ettiğine ant içer. Ruhuna, yolculuğunda ihtiyaç duyacağı bütün manevi dayanaklar sağlanır ve ruh, Nefesh HaBehamit’i ve onun dünyadaki payını dönüştürmek için gereken yeterli manevi enerjiyle doyurulur.
Nefesh Elokit’in de ayrıca zevk, istek, akıl ve duygular altyapısı vardır ancak kendilerinden ziyade İlahi Olan üzerine odaklanmışlardır. Bir kişi doğduğunda, Nefesh Elokit, Nefesh HaBehamit ile yan yana durur ve ikisi de düşünen zihin içerisinde faaliyet gösterir ve kendini gösterir. Her iki ruh da zihninin kontrolünü ele geçirmeye çalışarak, ömür boyu birlikte kilitlenmiş olarak yaşarlar. Ölüm üzerine Nefesh Elokit, Yaratıcısı’na döner. Ruh, göksel mahkemeye yükselir ve ona göre yargılanır. Bir insanın yaptığı her Mitzvah bir savunma meleği yaratır ve her kötü davranış suçlayıcı bir melek yaratır. Bu melekler kişiye gelir, tanık olurlar, merhumun yaşamının her düşünce, konuşma ve eylemi gözden geçirilir ve dikkate alınır. Talmud, bir kişinin göksel mahkemeye varışında sorulacağı soruları listeler. “İş ilişkilerinizde güvenilir miydiniz?” “Tora çalışması için sabit zamanlar ayarladınız mı?” “Çoğalmak için çalıştınız mı?” gibi soruları içerir. Ruhun herhangi bir hatalı davranışını temizlemek gerekiyorsa, ruh, Gehinom’a gönderilir. Gehinom göksel bir arınma istasyonudur. Mussar eserleri Gehinom’u, günahkarlara acımasız cezaların yüklendiği korkunç bir yer olarak tanımlar. Günahın niteliğine göre ceza uygulanır.
Bir kişi ateşli bir tutku ile günah işlediyse, ateşin Gehinom’una yerleştirilir. İlahi hizmetlerinde buz gibi soğuksa, bir kar Gehinomuna yerleştirilirler. Gehinom’un fiziksel bir yer olmadığı ve verilmiş açıklamaların insani kavramlarla ifade edildiği veya Gehinom’u sonsuza dek bir yer olarak değil, ruhun temizlenmesi için dehşetli olsa bile geçici bir yer olduğunu anlamak gerekir. Aslında, ruhların büyük çoğunluğu onbir aydan uzun süre Gehinom’da kalmazlar. Çoğu insanın on iki ay ceza (sadece çok kötüler içindir) için çok günahkar olmadığı kanaatindeyiz. Yas Kadiş’inin dünyadan ayrılmış bir ruh için, ruhun yükselmesi ve Gehinom’dan kurtulması için gerekli onbir ay söylenir ve bundan sonra sadece ölüm yıldönümünde (Yartzeit) söylenir. Şabat’ta tüm ruhlar yükselir. Gehinom’daki ruhlar için ara verilirken, Yetzirah dünyasındaki ruhlara, Yetzirah ve Beriah’ın iki dünyasını birbirine bağlayan sütun olan “Amud”a yükselmelerine izin verilir. Gehinom’un arındırmasından sonra ruh, dünyada çalışarak kazanmış olduğu ödülleri alacak olduğu Eden Bahçesi’ne, Gelecek Dünya’ya girer.
Talmud, ruhların oturup Tora öğrendiği “Göksel akademiler”den (Mesivta D’Rkia) bahseder. Talmud şunları söyler: “Mutlu kişi, Gelecek Dünya’ya elinde Talmud’la girendir.” Bu dünyada öğrendiklerimizi bir sonraki aşamada çok daha yüksek bir seviyede yeniden öğreniriz. Tora öğrenmeyle ilgili bölümde (24. Bölüm) açıklandığı gibi, Pardes adı verilen sayısız Tora öğrenme seviyeleri vardır ve bunlar dört dünyaya karşılık gelir. Birisi Peşat seviyesini “basit yorumlama” öğrendiğinde, Remez (ima), Drush (vaaza yönelik) ve Sod (sır) düzeyinde öğrenmeyi hak edecektir. Bazen, ruhların daha yüksek ruhlardan Tora’ya ait yeni yorumlar dinlemelerine izin verilir. Bir Tzaddik’in (doğru kişi) Yartziet’inde (ölüm yıldönümü) tüm diğer dürüst ruhlar gelip, Tzaddik’ten Tora dinlerler.
Açık olan şudur ki iyiler, dürüstler sabit bir yükselme durumunda yüksek alemlerin ifşaatlarını deneyimlerken, yaşadıkları deneyimler ruhun yalnızca bu dünyada uyguladığı çabalara eşittir. Bir market yeri benzetmesi yapılabilir. Market açık olduğunda, biri alıp satabilir ve iş yapabilir. Bununla birlikte, bir kere market kapanırsa, bir kişi kazandığı karı ile ayrılır. Bu dünya, birinin uzun vadeli yatırımlar yapabileceği bir market yeri gibidir; ancak ruh bir kez bu dünyadan ayrılırsa, yapmış olduğu eylemleri ile paralel olarak ödüllendirilir, daha fazlası ile değil.
Midraş, ruhun beş ismi olduğunu belirtir: Nefeş (Nefesh) (canlılık ruhu), Ruah (Ruach) (spirit, ruh), Neşama (Neshamah) (yaşam nefesi), Haya (Chayah) (yaşayan) ve Yehidah (yechidah) (tek olan). Kabala, ruhun bu beş isminin her bir dünyadaki ruh seviyesine tekabül ettiğini açıklar. Nefeş, Assiyah, Yetzirah’daki Ruah, Beriah’daki Neşama ve Atzilut’taki Haya’daki ruha karşılık gelirken, Yechidah, Or Ein Sof’dan köken alan, ruhun (Etzem HaNeshamah) öz noktasını temsil eder. Hasidizm, Nefeş’in kanda, Ruah’ın kalpte, Neşama’nın beyinde olduğunu öğretir. Haya ve Yechidah bedenin ötesinde, kendilerini belirli beden parçası içine sokmazlar. Kabalistler, birbirini izleyen enkarnasyonlarla ruhun her seviyesinin yükseltildiğini açıklar.
Ruhun Beş Seviyesi ve Dünyalar
| Ruh | Dünya |
| Yehidah (tek olan) | Ein Sof (sonsuz) |
| Chaya (yaşayan) | Atzilut (yayınım-emanasyon dünyası) |
| Neşama (yaşam nefesi) | Beriah (yaratılış dünyası) |
| Ruah (spirit) | Yetzirah (biçimlenme dünyası) |
| Nefeş (canlılık ruhu) | Assiyah (eylem dünyası) |
Eden Bahçesi’nde yerlerini almış olan ruhlar, Ölülerin Dirilişi zamanı gelene kadar göksel yerlerinde kalacaklardır. O zaman bütün ruhlar diriltilen bedenler içine çekilmek üzere bu dünyaya bir kez daha ineceklerdir. Bir canın reenkarne olması mümkündür ve bu sonraki bölümde ele alınacaktır. Bununla birlikte, bir ruhun bir kaç kez reenkarne edilirse, ruhun farklı bir bölümünü taşıyan her beden dirilecektir.
Şimdi, “Gelecek Dünya” teriminin muhtemel yorumlarını inceleyelim. Talmud’un, Gelecek Dünya’ya atıfta bulunduğu zaman tam olarak ne demek istediği konusunda bir tartışma olduğunu belirtmek ilginçtir. Maimonides’e göre Gelecek Dünya ile, ruhun ölümünden sonra kazanmış olduğu ödülü alması için girdiği Ruhlar Dünyası kastediliyorken, Nachmanides ve Kabalistler, yapılan atıfın Diriliş zamanına olduğunu belirtmektedir. Bütün fikirler, Ruhlar Dünyası’nı ve Diriliş kavramlarını iki ayrı varlık olarak kabul etmektedir.
Asıl soru şudur: Hangisi daha büyük ödüldür?
Rambam’a göre en büyük ödül, Ruhların Dünyası’nın ödülüdür ve Diriliş sonrasında bile ölüm olacağı ve ruhların Gelecek Dünya’ya gideceğini savunmaktadır. Kabalistler, nihai ödülün Diriliş zamanında olduğunu savunmaktadır. Bunun açıklanmaya ihtiyacı vardır, çünkü ruh, bedenden bağımsız olduğunda, bir fiziksel varlık ile sarılı olduğundan daha fazlasını deneyimleyebilir ve yaşayabilir.
Açıklama şudur: Göksel yerdeki ruhun yaşadığı şey, Tanrısallığın yüksek alemlerde beliren açığa çıkışları, ifşaatlarıdır. Bununla birlikte, bu açığa çıkış, o dünyaların ruhani seviyeleri ile sınırlıdır. Bu dünya, yüksek alemlerin tezahürlerine açık, alıcı olmayan bu fiziksel dünya, Atzmut’un ifşaatına açık ve alıcıdır. Sadece Atzmut, tüm fiziksel ve ruhsal sınırlamaları aşarak, fiziksel dünyada kendini ortaya çıkarabilir. Diriliş zamanında binlerce yıldır Eden Bahçesi’nde yaşayan ruhlar, hatta ölüm sonrası bu dünyalarda müthiş yükselmeler yaşayan ruhlar, Diriliş zamanında inecekler, burada en yüksek deneyimi, hakiki Dirah BeTachtonim’i yaşayacaklardır.
Dolayısıyla Dirah BeTachtonim’in yaratılması gelişimsel bir süreçtir. Tarihsel açıdan, bu dünyada Tanrısallığın açığa çıkışında çeşitli aşamalar olmuştur. Çadır ve Tapınak dönemlerinde Tanrısallık ortaya çıkmış ve Yıkılış dönemlerinde (Churban) Tanrısallık gizlenmiştir. Zaman ilerledikçe, dünyada Tanrısallığın tam bir açığa çıkışının olacağı Mesih Dönemi’ne doğru hareket ediyoruz ve o zaman yaratılışın nihai amacı ortaya çıkacaktır. Maşiah’ın gelmesinden sonra, dürüst insanların ruhları da dahil olmak üzere, göksel alemdeki tüm ruhların kendi bedensel durumlarına döneceği Diriliş gerçekleşecektir.