Kişisel olarak biri hangi seviyeyi amaçlayabilir? Bu, akademik ya da mesleğe ilişkin başarılara ulaşılması değil, kişisel gelişim ve karakterin arıtılması, düzeltilmesi meselesidir. Her bireyin bilinen bir Tzaddik olması zorunlu mu ya da mümkün müdür? Talmud, her insanın “eylemlerinin, ataları Avraam, Yitzhak ve Yaakov’un seviyesine ne zaman ulaşacağını” merak etmekle yükümlü olduğunu belirtir. Fakat her birey gerçekten böyle müthiş yüksekliği arıyor mudur? Liadi’li Rabbi Schneur Zalman, Hasidizm’in klasik çalışması olan Tanya’da, bu eski soruna olağanüstü bir yanıt geliştirdi ve Benoni kavramıyla Yahudi dünyasında devrim yaptı.
Geleneksel olarak, kişinin durumunu tanımlamak için üç terim kullanılmıştır:
- Tzaddik- “doğru kişi”
- Benoni- “orta seviye”.
- Rasha – “kötü kişi”
Klasik olarak, bir Tzaddik, borçlarında daha fazla manevi alacağa sahip bir kişidir, bir Rasha’nın alacağından daha fazla borçları vardır ve bir Benoni’nin dengeli bir durumu vardır. Roş Haşana’da İlahi tartım terazileri üzerine yerleştirilir ve doğru kişilerin kitabında yazılmamız için umutlanır ve dua ederiz.
Ancak, böyle basit bir yaklaşım sorunludur. Kendi kendini değerlendirme kriteri nedir? Doğru, göksel mahkeme bireysel durum, insan doğası ve bireysel zorlukları görebilir, ancak; her neslin zorlukları ve belirli coğrafi konumu vs ile bileşikleşen insan ruhunun karmaşık doğası göz önüne alındığında, herhangi bir kişi kendisinin doğru olduğunu nasıl söyleyebilir ve bu ölçeğin neresinde olduğunu tam olarak tarifleyebilir? Dahası, karakterin başarısızlığı ne olabilir? Görünüşte hiç bitmeyen karar değişimi döngüsü ve takip eden başarısızlıklarla nasıl başa çıkacağız? Zafer zamanında Tsaddikim (Tsaddik kelimesinin çoğulu) ve yenilgi zamanında Reshaim (Rasha kelimesinin çoğulu) miyiz?
Konunun açıklığa kavuşturulmasını gerekiyor ve Tanya, insan koşullarına mükemmel bir bakış açısı sağlıyor. Yazar, kitabının akademik amaçlarla yazılmadığını, daha çok en özel manevi sorunlarına rehberlik arayışında olan binlerce hasidim için hazırladığı yazılı bir tavsiye derlemesi olduğunu belirtir. Aslında ilk olarak “sözler derlemesi” anlamındaki “Likutei Amarim” olarak adlandırdığı kitabı sadece bir tavsiye antolojisi olmanın ötesine geçti, Benoni kavramını geliştirdi ve manevi hastalıklarının çoğuyla uğraştı.
Daha önce de tartışıldığı gibi, Rabbi Schneur Zalman’ın görüşüne göre, bir Yahudi iki ayrı ve farklı ruhtan oluşur; her biri ayrı bir ruhsal güç altyapısına sahiptir.
Birincisine vücuda canlılık veren, harekete geçiren Nefesh HaBehamit (hayvansal ruh) denir. Özünde, bedene ait bir ruhdur ve inanç, zevk, irade, zeka ve duygu güçleri, bedensel arzuları yerine getirmeye çalışırlar. Aşem bu şekilde yarattığı için aslen kötü değildir. Onsuz, bedenimizin varlığını sürdürmek ya da çocuk sahibi olmak için bir arzumuz olmazdı.
İkinci ruh, hakiki İlahi kıvılcım olan ya da Iyov (Eyüp) tarafından “Yukarıdaki Olan’dan bir parça” olarak adlandırılan Nefesh Elokit (Tanrısal Ruh) denir. Nefesh Elokit’in de inanç, zevk, irade, zeka ve duygu güçleri vardır ancak Nefesh HaBehamit’in aksine, tüm bu ruhsal güçler Aşem odaklıdır ve maneviyata özlem duyarlar.
Tıpkı çıplak bir vücutun kıyafete ihtiyaç duyduğu gibi, ruhsal güçlerin de kendilerini ifade etmek için “giysiler” e ihtiyaçları vardır. Bunlar düşünme, konuşma ve eylem süreçleridir. Düşünen zihin, Nefesh Elokit ve Nefesh HaBehamit’in ruhsal güçlerinin kuvvetleri arasında kalan, her iki tarafın kontrol etmeye çalıştığı sahipsiz topraktır. Rabbi Schneur Zalman’ın tanımına göre, eğer düşünen zihin, Nefesh Elokit’in iyeliğinde ise ve Nefesh Elokit, Nefes HaBehamit’i bastırmaya ve yok etmeye çalışıyorsa bu durumda ise kişinin bir Tzaddik olduğunu söyleyebiliriz. Eğer Nefesh HaBehamit, hakimiyeti eline almış ve Nefesh Elokit bastırılmışsa, kişi Rasha’dır. Bu, kişinin kötü ya da ahlaksız olmasını gerektirmez, daha ziyade, ben merkezli ve bencil dürtüler tarafından yönlendirildiği anlamına gelir.
Burada, Benoni’nin esas tanımı önemli olmaktadır. Benoni, Nefesh Elokit’in düşünen zihni kontrol ettiği bir kişidir, ancak Nefesh HaBehamit hiç arıtılmamış veya yüceltilmemiştir. Aksine, Nefesh HaBehamit, sadece Nefesh Elokit tarafından uzak tutulmakta ve sürekli olarak saldırarak düşünce sürecine girmeye çalışmaktadır.
Net sonuç şudur; Nefesh Elokit tarafından kontrol edilen ve düşünce, konuşma ve eylemde Mitzvot’a itaat eden bir insandır, ancak; yine de karakterinin karanlık yanıyla devam eden bir savaşta mücadele etmektedir. Benoni, tüm hayatı boyunca böyle bir durumda kalabilir. Kişi, Nefesh HaBehamit’ini arıtamamasından dolayı bunalıma girmemelidir, zira her kişinin bir Tzaddik’in arınma seviyesine ulaşma kapasitesi yoktur. Yine de, herkes bir Benoni olmaya çalışmalıdır ve bir Benoni olabilir.
Nitekim, çoğu insan, manevi anlarımızda örneğin dua ve Tora çalışması zamanlarında, Nefesh Elokit zihnin kontrolünü ele alsa da, diğer zamanlarda zihnin Nefesh HaBehamit’in kontrolü altında olduğu kusurlu Rasha seviyesindedir. Tanya’nın tamamı, her bir insanın Benoni seviyesine; isyan ve egonun kuvvetleri bilinçaltı seviyede var olmasına rağmen, eylemsel bir seviyede Aşem’in tüm buyruklarına bağlılık düzeyine nasıl ulaşacağını açıklamak için tanımlanmıştır. Rabbi Schneur Zalman, kitabını bir Sefer Shel Benonim (Benoni için Bir Kitap) olarak adlandırır ve Benoni olmanın her insan için erişebilir olduğu inancına dayandırır. Nefesh HaBehamit’in ruhsal güçleri arka planda gizlice duruyor ve bireyin savunmalarında bir çatlak beklemekte olsa da, kişinin zihninin kontrolünü ele geçirmenin her bir bireye ne kadar yakın ve erişilebilir olduğunu derinlemesine açıklar.
Böyle bir açıklama, arzuları ve turkularıyla mücadele eden ortalama bir insana umut verir. Örneğin, biri çok güçlü ve tutkulu bir cinsel dürtü ile yaratılmış olabilir ve tüm iffetsiz düşüncelerini akıldan çıkarması çok zor olabilir. Böyle bir durumda, bazıları bu sapmayı azaltma ve durdurma konusunda sıkıntı çektiklerinden dolayı bunalıma girebilir. Burada tıbbi müdahaleye ihtiyacı olan klinik depresyona atıfta bulunmadığımızı belirtmek gerekir. Bu çaresizlik duygusu ve kendinden nefret etme, birtakım nedenlerden ötürü trajiktir; bunlardan biri de enerji eksikliği ve depresyondaki bir kişinin alt benliğine karşı savaşa devam etme isteği eksikliğidir. Bununla birlikte, Rabbi Schneur Zalman’ın dünyasında, Benoni’nin Nefesh HaBehamit’i yok etme yeteneğinin olması beklenmemektedir. Kesinlikle onun yetkisi dahilindeki şey, Nefesh HaBehamit’i barındırmak fakat asla ruhun yetilerini ele geçirmesine izin vermemektir. Sürekli olarak bu düşüncelerle mücadele ediyor olmasına rağmen, onları zihinden çıkarmak için işlevsel kapasiteye sahiptir.
Bir karanlık düşünce zihnine girdiğinde, Benoni, “Kaplerinizin ve gözlerinizin ardından gitmeyin” mitzvah’ını yerine getirme fırsatını bulduğu için sevinir. Bir Tzaddik olmadığını ve hala çok hayvansal bir doğaya sahip olduğunu fark eder. Bu dürtünün kaybolmadığına şaşırmamıştır ve bu düşüncelerin zihninde asla hiçbir tutunma noktası bulamaması için büyük önlem almaktadır.
Tanya, Nefesh HaBehamit’in günlük meydan okumaları ile nasıl başa çıkılacağı konusunda uzun reçeteler verir. Yakın ve şefkatli Aşem’i derin düşünerek, karanlık yüzünü aşmak için aktif olarak kişiye yardım eden Aşem’e sevinçle hizmet etmesini ister. En düşük alem sadece bu dünyada değil, aynı zamanda her insandadır, çünkü biz Nefesh Elokit ve Nefesh HaBehamit’ten oluşuyoruz ve vecd halindeki maneviyat ile kaba hedonizm arasında salınabiliriz. Benoni, Nefesh HaBehamit üzerine bir “boyunduruk” koyarak ve onu Aşem’in hizmetine teşvik ederek yaratılış amacını yerine getirmektedir. Dirah BeTachtonim kavramı öncelikle insanın kendisinde, daha sonra çevrelerindeki dünyaya yayılmasıyla yerine getirilir.
Hasidizm, bizden Nefesh HaBehamit’le akılsal bir iletişim kurmamızı ister ve Nefesh Elokit’le birlikte gitmenin neden yararlı olduğunu açıklar.
Zohar’da, en iyi gelenekte eğitim görmüş bir kralın oğlu hakkında güzel bir bir kıssa vardır:
Bir gün, Kral, oğlunun eğitiminin bir meydan okumaya dayanıp dayanmayacağını görmek için oğlunu test etmeye karar verir. Oğlunu baştan çıkartmak için bir fahişe tutar ve başarılı olursa onu ödüllendireceğini söyler. Kadın dener ve başarısız olur. Prens sınavı geçmiştir ve Kral çok sevinir. Ancak sadece oğlundan memnun olmaz, başarısız olduğu için fahişeden de memnun olur. Aynı şekilde, Kral Aşem de bizi baştan çıkarması için Kötü Eğilim’i kullanmaktadır. Kötü Eğilim başarısız olduğunda, Aşem bizimle ve onunla birlikte sevinir. Kötülük Eğilim başarılı olursa, tam tersi olur. Kötü Eğilim başarılı olduğunda, hepsi kaybeder. Nefesh Elokit’in görevi Nefesh HaBehamit ile iletişim kurmak ve ikisinin de Aşem’e kulak vermesinin her ikisi için de olumlu bir durum olduğunu, çünkü ebediyetten ödün vermeye değecek geçici bir zevk olmadığını öğretmektir.
Bu kuşağın muazzam güçlüklerle karşı karşıya olmasına rağmen bu nesilin Maşiah’ın çağında olduğunu bilmekle teselli bulmalıyız. Yola devam etmek için, bugün bir Yahudi çok fedakarlığa sahip olmalıdır. Dua içindeki derin tefekkür sayesinde, her şeyin Aşem tarafından yaratılmış olduğu ve İlahi irade dışında başka bir şeyin olmadığı bilinci ile bir tutum geliştirmelidir. O, dünyanın boş ve geçici yönlerini küçümseyerek görmeli ve sığ çekiciliğini fark etmelidir. Böyle bir fedakarlık, Yukarı’dan gelen güçlü bir tepkiyi ortaya çıkarır. Aklı aşan Göksel yardım ve destek ona verilir. Premishlan’lı Rabbi Meir’in sözleriyle, “Bir Yahudi Yukarı’ya bağlı ise, aşağı düşmez.”
Hiç kimse kendisinin çok güçlü bir kötü eğimle yaratıldığını söyleyerek İlahi hizmetten kendini muaf tutamaz, bunu gerekçe gösteremez.
Herkesin özgür seçimi vardır ve ne Aşem yarattıklarından imkansız olanı ister ne de bize amacı olmayan zorlukları gönderir. Aşem, bir Nefesh HaBehamit’imiz olduğu bilgisi ile Mitzvot’u yerine getirmemizi istiyorsa, bunu tümüyle yapabilecek durumda olmalıyız. Eğer yapamayacağımızı hissedersek, kendi çabalarımızı güçlendirmek için İlahi desteği istemeliyiz.