Tokhaha, yani “sevgi temelli öğüt, uyarma” mitsvası, Tora’nın en hassas emirlerinden biridir. Vayikra 19:17’de “Komşunu mutlaka uyaracaksın, ama onun üzerine günah yüklenmeyeceksin” buyruğu, hem toplumsal sorumluluk bilincini hem de ilişkilerdeki etik dengeyi öne çıkarır. Ancak bu mitsva, çoğu zaman yanlış anlaşılır: Uyarının amacı, karşıdakini kırmak, küçük düşürmek ya da üstünlük kurmak değildir. Tersine, sevgiyle ve fayda sağlayacak şekilde yapılan nazik bir hatırlatma, hem bireyin hem de toplumun manevi gelişimini besler.
Klasik kaynaklar – Talmud, Rambam, Şulchan Aruch ve özellikle Sefer Chofetz Chaim – bu mitsvanın sınırlarını titizlikle çizer. Bir eş, yakın bir dost, sıradan bir arkadaş ya da ebeveyn karşısında uyarının nasıl yapılacağı, hangi durumlarda yapılmaması gerektiği ayrıntılı biçimde tartışılmıştır. Ortak nokta şudur: Eğer uyarı fayda getirmeyecekse, kavga, nefret ya da daha büyük bir günah doğuracaksa, susmak mitsvaya daha uygundur.
Bu nedenle tokhaha, yalnızca bir mitsva değil, aynı zamanda insan ilişkilerinde incelikli bir sanattır. Etkili bir uyarı için doğru ilişki, uygun üslup ve sevgi temeli şarttır. Aksi halde, iyi niyetli bir müdahale bile ilişkileri zedeleyebilir. İşte bu yazı, eşten arkadaşa, dosttan ebeveyne uzanan farklı bağlamlarda “kime nasıl uyarı yapılır?” sorusuna hem halakhik hem de etik boyutlarda ışık tutmayı amaçlamaktadır.
Eşler Arasında:
Literal/Halakha Düzeyi
Mitsva:
Tora (Vayikra 19:17) “Komşunu azarlayacaksın (tokhiaḥ tokhiaḥ et amitecha)” der. Bu emir, erkek–kadın farkı gözetmez. Koca da eşine, eş de kocasına mitsva bağlamında nazik uyarıda bulunabilir.
Sınırlar:
Chofetz Chaim’in genel ilkesi: Uyarı fayda getirecekse yapılır, aksi halde öfke ve nefret doğuracaksa yasaktır (şmirat HaLaşon, Hilchot Laşon Hara 10; ayrıca Day 93).
Eğer bir eş, eşini azarlamanın onu öfkelendireceğini, ilişkiyi bozacağını, hatta daha çok günaha (örn. karşılıklı laşon hara, hakaret) götürecektir → bu durumda uyarmak yasaktır.
Eğer eş yaptığı hatayı cehaletten yapıyorsa (ör. şabat, kaşrut, laşon hara) → nazikçe öğretmek gerekir.
Eğer eş bilinçli olarak mitsvayı reddediyorsa ve uyarı hiçbir yarar getirmeyecekse → uyarmak gerekmez.
Hakaret değil, öğüt: Halakha uyarıyı tokhaha olarak tanımlar. Bu, öğretici ve sevgi temelli uyarıdır; bağırmak, aşağılamak veya öfkeyle azarlamak tamamen yasaktır (bkz. Rambam, Hilchot De’ot 6:7; Şulchan Aruch O.C. 608).
Etik Düzey
Amaç kişiyi düzeltmek değil, ilişkiyi ve mitsvayı güçlendirmektir. Eğer azarlama, ilişkinin temelini (şalom bayit = ev içi barış) bozuyorsa, bu Tora’nın ruhuna aykırıdır.
Chazal (Talmud, Yevamot 62b): “İnsanın evinde barış olması, Tanrı’nın adının silinmesinden daha büyüktür” (Sota 21a, meşhur “Sota suyu” örneği). Yani Tanrı’nın ismi silinmeye izin verilir ama evde barış bozulmamalıdır.
Sonuç
Sefer Chofetz Chaim ve genel halakhik kaynaklara göre bir Yahudi:
Eşini sadece fayda getirecekse, sevgiyle ve nazikçe uyarabilir.
Öfke, hakaret, bağırma kesinlikle yasaktır.
Eğer uyarı kavga ve nefret doğuracaksa → susmak mitsvadır.
Yani “azarlamak” kelimesi yanlıştır; doğru kavram “sevgi temelli öğüt” (tokhaha) dır.
| Durum | Koca uyarabilir mi? | Açıklama |
| Eş, mitsvayı cehaletten yanlış yapıyorsa | Evet, ama yumuşakça | Amaç öğretmek, öfkelendirmemek. |
| Eş, mitsvayı bilerek reddediyorsa | Hayır | Uyarı fayda etmez, sadece kavga doğurur. |
| Eşle yakın ilişki yoksa (iletişim kopuksa) | Hayır | Chofetz Chaim: “ilişki yoksa uyarı yasaktır.” |
| Uyarı öfke, hakaret, bağırma şeklindeyse | Asla | Halakha bunu “tokhaha” değil, “ona’ah” (incitme) sayar. |
| Uyarı sevgi ve öğretme niyetiyle yapılırsa | Evet | Mitsvaya uygundur. |
Soru: Bir eş, uyarıya rağmen mitsva yapmamaya devam ediyor ve uygulamadığı bu mistva diğer eşi de etkiliyorsa (Örneğin, kaşrut yasaları) bu durumda nasıl davranmak gerekir?
Cevap:
Burada iki farklı halakhik eksen çakışmaktadır:
Yahudi kişinin bireysel yükümlülüğü (koşer yeme yükümlülüğü). (yasak/issur gıdalardan kaçınarak yalnızca müsaade edilenleri yemek).
Eşler arası ilişki ve şalom bayit (Ev Barışı). (uyarı varsa da nazikçe; faydasızsa susmak; ama koşer olmayanı yine de yememek).
Halakhik İlke – Koşer yasa mutlaktır
Tora’nın “treifa/nevela yemeyeceksin” yasağı (Vayikra 11; Devarim 14) mutlak yasaktır.
Şalom bayit gerekçesiyle dahi issur karet / issur lav düzeyinde olan yiyecekler yenmez. Yani eş pişirmiş olsa bile, koca yiyemez.
Rambam (Ma’achalot Asurot 14:12) ve Shulchan Aruch (YD 119:7) çok açık: yemek koşer değilse, kim hazırlarsa hazırlasın yasaktır.
Uygulama – Ne yapılır?
Nazikçe reddetmek: Yemeği doğrudan “sen yanlış yaptın” diyerek değil, kendi yükümlülüğünü koruyarak yememek.
Alternatif oluşturmak: Koca kendine koşer yiyecek hazırlayabilir, yahut birlikte koşer mutfak düzeni oluşturmayı önerebilir.
Mümkünse paylaşım: Eğer yemek derabanan düzeyinde şüpheli ise (örneğin bazı rabbinik yasakları), bazı poskim “şalom bayit adına tolere etme” tartışması yapar. Ama Tora düzeyinde yasak ise hiçbir şekilde yenmez.
Şalom Bayit Dengesi
Talmud (Yevamot 65b) “söz dinlenmeyecekse söylememek mitsvadır” der. Ama bu, fiili günah işlemeyi meşru kılmaz.
Dolayısıyla:
Uyarı bittiğinde → daha fazla tartışılmaz.
Ama yemek yememe sorumluluğu kalkmaz.
Şalom bayit’i korumak için:
Yumuşak dil: “Benim yükümlülüğüm böyle, sana karşı değil, Tora’ya karşı sorumluyum.”
Kendi davranışıyla örnek olmaktır.
| Durum | Halakhik Hüküm | Not |
| Eş koşer olmayan yemek yaptı | Yemez | Tora yasağı, şalom bayit gerekçesiyle kalkmaz |
| Uyarı fayda etmedi | Susar ama yemez | Daha fazla tartışmaz, ama kendisi günaha girmez |
| Şüpheli / derabanan düzeyi (ör. bazı kitniyot, minhag farkı) | Bazı leniency olabilir | Rav’a danışılır, şalom bayit için çözüm aranır |
| Shalom bayit gerilirse | Nazikçe açıklama + alternatif çözüm | Ama yasak fiilen ihlal edilmez |
Sonuç
Eşinin yaptığı koşer olmayan yemeği yemeye devam edemez. Bu mitsva evlilik barışı gerekçesiyle dahi kaldırılamaz.
Ama aynı zamanda eşini sürekli azarlamak da yasaktır. Dolayısıyla pratik yol şudur:
Bir kez açıklamak,
Israr etmeyip susmak,
Kendi yükümlülüğünü korumak,
Barışı incitmeden kendi yolunu uygulamaktır.
Kendi yemeğini yapmak:
Eğer evdeki ana yemek koşer değilse → kişi kendi yiyeceğini hazırlar. Bu bir yükümlülük değil, zorunluluk sonucu çıkan fiili çözümdür.
Eşi incitmeden yapmak:
Bunu “seni reddediyorum” tavrıyla değil, “benim sorumluluğum bu, Tanrı’ya karşı yükümlüyüm” diyerek yapmak.
Paylaşımlı mutfak düzeni:
Ayrı tencere–tabak kullanımı,
Koşer gıdaların ayrı tutulması,
Mümkünse birlikte ortak bir çözüm bulunmasıdır.
Şalom Bayit Dengesi
Azarlama yok: Sürekli “yanlış yapıyorsun” demek yasaktır (Chofetz Chaim, Day 93).
Susmak ama yememek: En doğru halakhik çizgi budur. Yani eş sessiz kalır, ama kendi halakhik bütünlüğünü korur.
Barışı koruma: Kendi yemeğini yapmak, eşini mahcup etmeden “benim mitsva sorumluluğum böyle” diyerek açıklanırsa, ev içi barış da korunabilir.
Özet
Kişi, koşer olmayan yemeği yiyemez.
Eğer evde başka koşer yemek yoksa, kendi yemeğini kendisi yapar.
Ama bunu nazik ve incitmeyen bir üslupla yapar.
Azarlama / baskı yok; barışı korurken, halakhik yükümlülüğünü de yerine getirmiş olur.
Arkadaşlar Arasında:
Sefer Chofetz Chaim ve klasik halakhik kaynaklarda “arkadaşlar arası azarlama/uyarma (tokhaha)” konusu, eş için söylediklerimizle aynı temel ilkelere dayanır ama bazı özel farklar vardır.
Literal / Halakhik Düzey
Tora emri (Vayikra 19:17):
“Komşunu uyaracaksın (tokhiaḥ tokhiaḥ et amitecha).”
Burada “amitecha” = seninle ilişkisi olan kişi, yani arkadaşın, yakınında olan Yahudi.
Chofetz Chaim’in ölçütü:
Eğer yakınlık ve güven varsa → uyarı fayda edebilir, yapılmalıdır.
Eğer yakınlık yoksa veya uyarı kişiyi öfkelendirecekse → susmak daha doğrudur (Day 93).
Cehalet–bilinç farkı:
Arkadaş yanlışını bilmeden yapıyorsa → nazikçe öğretmek gerekir.
Arkadaş bilerek mitsvayı çiğniyorsa ve uyarı fayda etmeyecekse → uyarı gerekmez.
Yöntem: Rambam (Hilchot De’ot 6:7): Uyarı yumuşak sesle, sevgiyle, dostça yapılır. Arkadaşı utandırmak veya küçük düşürmek yasaktır.
Etik Düzey
Amaç arkadaşını küçük düşürmek değil, onunla birlikte doğruya yaklaşmaktır.
Talmud (Arakhin 16b): “Kimse tokhaha’yı kabul edemiyor, kimse tokhaha’yı doğru yapamıyor” denir → yani uyarı çok ince dengede bir sanattır.
Dostluk bağını zedeleyecekse susmak, mitsvaya daha uygun olabilir.
Sonuç
Yakın arkadaş için kural, eş için olanla aynıdır:
Amaç düzeltmek, dostluğu zedelemek değildir.
Fayda yoksa → susmak mitsvadır.
Fayda ihtimali varsa → nazikçe, dostluk bağına zarar vermeden uyarılır.
| Durum (Arkadaş) | Uyarı mümkün mü? | Açıklama |
| Arkadaş günahı bilmeden yapıyorsa | Evet – nazikçe, dostça | Öğretmek mitsvadır. |
| Arkadaş günahı bilerek yapıyorsa, ama güven varsa | Evet – ama sevgiyle, gizlice | Açıkça utandırmadan. |
| Arkadaş günahı bilerek yapıyorsa, güven yoksa | Hayır | Faydasız, sadece öfke getirir. |
| Uyarı dostluğu koparacaksa | Hayır | şalom dostluktan üstündür. |
| Uyarı dostluğu güçlendirecekse | Evet | Tokhaha mitsvası yerine gelir. |
Eş, yakın arkadaş, arkadaş, ebeveyn için karşılaştırma tablosu
| Kategori | Ne zaman uyarılır? | Ne zaman uyarılmaz? | Üslup/Sınır |
| Eş | Eş bir şeyi bilmediği için yanlış yapıyorsa; ilişki/güven uyarının işe yarayacağı belli ise. | Uyarı öfke/nefret doğuracaksa veya ilişkiyi kötüleştirecekse; uyarı hiç fayda etmeyecekse. | Özelde, yumuşak dille; utandırmadan. Amacı öğretmek, kırmak değil. |
| Yakın arkadaş | Güven ilişkisi var ve uyarının kabul edilme ihtimali mevcutsa; hata cehaletten kaynaklanıyorsa. | Güven yoksa veya kişi dinlemeyecekse; uyarı daha kötü sonuca (kin, daha fazla laşon hara) yol açacaksa. | Dostça, mahrem şekilde; aleni utandırma yok. Gerekiyorsa tekrar ama işe yaradığı sürece. |
| Arkadaş | Tora emri genel: “Amitkha/komşun” → ilişkisi olan kişiye faydalı olacaksa uyarı. | Uzak/soğuk ilişki; uyarı nefret doğuracaksa; kişi alaycı/scoffer modundaysa. | Özelde, kibarca; ona’at devarim (incitici söz) yok; amaç iyileştirme. |
| Ebeveyn | Ebeveyn Tora’ya aykırı bir şey yapıyorsa çok saygılı bir dille, dolaylı: “Baba, Tora’da şöyle yazmıyor mu?” | Asla azarlama/utandırma yok; kaba bir “yanlış yaptın” demek yasak. Kibbud av va’em gereği saygı ihlali varsa. | Aşırı saygı, tevazu ve dolaylı ifade şart. Özelde ve sakin. (Rambam Mamrim 6:11; SA YD 240:11; Rambam De’ot 6:7) |
Kısa uygulama örneği
Yakın arkadaşın, cehaletten laşon hara yapıyor → Özelde, tek cümleyle kuralı ve nedenini açıkla; dinlerse kısa kaynak ver.
Arkadaşın alaycı ve açıkça reddediyor → “Söylersen nefret doğacak” kriteri devrede; sus ve bağlamı güçlendir.
Eşin istemeden bir kuralı ihlal etti → nazikçe öğret, aleni değil.
Baban bir konuda Tora’ya aykırı davranıyor → “Baba, Tora’da şöyle yazmıyor mu?” tarzında dolaylı, çok saygılı hatırlatma.
Halakhik (Alaha) Kaynakları
Emir: “Komşunu mutlaka uyaracaksın” (tokhiaḥ tokhiaḥ) — Vayikra 19:17. Bu, nefret beslemeyi engeller; amaç düzeltmedir.
Faydasız söz yasağı: “Duyulacak olanı söylemek mitsva olduğu gibi, duyulmayacak olanı söylememek de mitsvadır” — Yevamot 65b. Bu, “ilişki/yakınlık yoksa uyarma” ölçüsünün Talmudik temelidir.
Kapsam/tekrar ölçüsü: Uyarının nereye kadar süreceği tartışmaları — Arakhin 16b (vurana/lanet edene/azarlayana dek… bağlama göre). Ama faydasızsa sus ilkesi baskındır.
Üslup/mahremiyet: Rambam, De’ot 6:7 — uyarı özelde, yumuşak ve utandırmadan yapılır (halbanat panim yasağı).
Ebeveyn özel kuralı: Rambam, Mamrim 6:11 ve Şulchan Aruch YD 240:11 — ebeveyne “yanlış yaptın” denmez; saygılı ve dolaylı hatırlatma yapılır.
Alaycıya uyarı yok: “Alaycıyı azarlama ki senden nefret etmesin” — Mişlei 9:8; dinlemeye hazır bilgeye uyarı sevgi doğurur.
Şmiras Halaşon uygulaması (Chofetz Chaim geleneği): Uyarı öfke/nefret ve daha çok laşon hara doğuracaksa yanlıştır; nazik, mahrem ve ilişki zemininde yapılır. (Chofetz Chaim Heritage Foundation kısa dersleri)
Kutsal Kitabınızı bilin!
Kutsal Kitabınızı bilirseniz, hiç kimse Tanrı’ya olan inancınızı ve O’nunla olan bağlantınızı çalamayacaktır.