www.chabad.org sitesinde yayınlanmış, Rabbi Tzvi Freeman’ın “How Does Hell Work?” yazısının çevirisidir.

Tora Neden Bir Cezadan Bahseder?

Tora, tekrar tekrar, bir Yahudi’nin Tanrı’ya kalpten bağlanması gerektiğini söyler. Eğer Tanrı’ya, ceza korkusuyla hizmet ediyorsan, hiç hizmet etmeyenden daha iyi durumda olabilirsin, ama O’na kalbinden hizmet etmiyorsundur. Sadece acıdan kaçınmak için O’na hizmet ediyorsundur.

Öyleyse, ister bu dünyada, ister Gelecek Dünya’da, ister (Cehennem) Gehinnom’da olsun ceza hakkında neyi ve neden biliyor olmanız gerekir? Neden Yahudi ahlakı üzerine yazılmış klasik eserler bu konuları tartışmayı gerekli görür?

Çünkü, kim olduğunu, nerede olduğunu, hayatın nasıl işlediğini ve eylemlerinin gücünü bilmen gerekir.

– Kim’sin? İlahi bir ruhsun.

– Neredesin? Çok zorlu bir dünyadasın.

– Bu dünya nasıl işliyor? Her dönemeçte aşağı inmen veya yükselmen için seçenekler sunuluyor.

-Sonuçları nedir? Bilgelerimizin dediği gibi, samimi, iyi eylemlere ait tek bir an, en yüce cennetin verebileceğinden daha değerlidir.¹ Bu bile hayatı yaşamaya değer kılar. Fakat, kaçınılmaz olarak, ruhuna çok yabancı olan her tür madde ve durumla her gün karşılaşacaksınız. Söyledikleri gibi, “paketin içinde bu da var.”

Bunu en aza indirmek isteyebilirsiniz. Bunu her zaman burada olma sebebini aklınızda tutarak yapabilirsiniz. Elinizden geleni kutsal bir deneyime dönüştürmek ve değiştirilemeyecek olan şeylerden uzak durmak.²

Ruhunuz ayrıldığında, kendisi için hazırladığı o kutsal haz deneyimine yükselerek çıkar. Ama onu aşağıya çeken tüm yükleri de bırakması gerekir. Tora’daki cezaların tümü aslında bununla ilgilidir: Kötü yüklerden kurtulmanıza yardım etmek.

Çünkü Tanrı cezalandırmak için cezalandırmaz. Size misilleme yapmak için uğraşmaz. Sizden intikam almaz. Bu son derece mantıksız olurdu. O’na hiçbir zarar veremezsiniz; öyleyse neden öç alsın? Aksine, O’nun büyük sevgisi ve iyiliğiyle, sizi hak ettiğiniz yere yükselmekten alıkoyan her şeyden kurtulmanıza imkân sağlar.³

Bu Süreç Neden Acılı Olmalıdır?

Acının bir amacı vardır: Sizi incinmekten korumak. Acı hissetmeyen insanlar vardır ve onlar sürekli olarak ağır yanıklardan, kesiklerden ve diğer ciddi yaralanmalardan muzdarip olurlar.

Ağrı, ayrıca iyileşme sürecinde hayati bir rol oynar. Örneğin, bir hayvanın sinirlerindeki ağrı reseptörlerini kimyasal olarak bloke etmenin deri ve kemik iyileşmesini yavaşlattığını biliyoruz. Bunun nedeni, beyne acı sinyalleri gönderen aynı sinirlerin aynı zamanda kan damarlarını genişletmek, bağışıklık hücrelerini çekmek ve doku onarımını uyarmakla meşgul olmasıdır.⁴

Ruh için de aynı durum geçerlidir. Ruh için ilahi enerjinin herhangi bir kesintisi, vücudun oksijeninin veya kanının kesilmesine benzer. Bu yüzden kutsal olmayan eylemler ya da sözler doğal olarak ona çok acı verir. Eğer ruhunuz hassassa ve acıyı hissediyorsa, böyle bir şeyin olmasına izin vermez. Eğer gözden kaçarsa, acı pişmanlık ve içsel iyileşme dediğimiz teşuva (tövbe) tepkisini anında tetikler.

Ama çok sık, fiziksel beden ruhu duyarsızlaştırır ve onun acısını uyuşturur. İşte günahlar bu şekilde gerçekleşir. Yanlış yaparsınız ve sonuçlarını hissedemezsiniz. Ruhunuzun yaşam hattı bloke olur, hayatın akışı bozulur ve işler olması gerektiği gibi gitmez. Umulur ki bu bir “uyandırma çağrısı” olur ve her şeyi düzeltirsiniz. O zaman iyileştirici şifanın son adımları başlayabilir.

Bu iyileşme bir ceza mıdır? Kesinlikle kelimenin yaygın anlamında değil. Ebeveyniniz altınızı değiştirip sizi yıkayıp saçınızdaki kum ve çamuru temizlediklerinde sizi cezalandırıyorlar mıydı? Sizi seviyorlardı ve temiz, sağlıklı olmanızı istiyorlardı. Ve gerçek şu ki, o kadar tekmelemeseydiniz ve mızmızlanmasaydınız, bu çok daha kolay olurdu.

Yetişkinlikte de aynı şekilde, üzerine gelen acıyı kucaklayacak gücü toplayabilirseniz, bunu ilahi sevgi ve şifa olarak tanıyarak, çok daha mutlu bir yaşam süreceksinizdir.

Ama ya telefonu hiç açmazsanız? Asıl sorun budur—acı hissetmediğinizde. Ya da acının size hiçbir şey söylemediğini düşünürseniz. Araştırmacılar fark etmeye başlıyor ki, birçok hastalık insanların “interosepsiyon” olarak bilinen şeyden, yani bedenlerinde neler olup bittiğini ve hissettikleri acının onlara ne anlatmaya çalıştığını algılamaktan yoksun olmasından kaynaklanmaktadır.⁵ Hayatın sertliği ve haşinliği, kendi başına bir anesteziye dönüşebilmektedir.

Beden ayrıldığında ise, anestezi etkisi kaybolur ve ruh yaralarından dolayı ağrımaya başlar. Artık bu dünyanın bir sakini olmadığından, teşuva artık gündemde değildir. Artık sadece acının kendisi şifa vermek zorundadır.⁶

Bu süreci tarif etmeden önce, konuyu örnekleyecek bir hikâye anlatalım:

Sadece Kir

David Goldberg, Michigan’daki zengin bir banliyöde bir sokakta yaşıyordu. O kadar seçkin bir sokaktı ki, yolu asla asfaltlamadılar; toprak, tümsekli bir yoldu. Böylece, oraya ait olmayan kimse gelmiyordu.

David bize her gün işe gidip gelmek için satın aldığı lüks arabasından bahsetti. Büyük bir fırsat olduğunu düşünmüştü, ama sadece iki yıl sonra sürekli sorun çıkarmaya başladı. Frenler, şanzıman, yakıt tüketimi, her şey düşük standartlıydı. David bunun “çürük bir araba” olduğunu düşünüyordu.

Bayiye geri götürmeden önce, David tamircisine uğradı. “Aracı bir kaldırayım da” dedi tamirci, “daha iyi bakayım.”

Tahmin edebileceğiniz gibi, şasenin bütün alt tarafı, içi dışı birkaç santim kuru çamurla kaplanmıştı. “Sorun araba değil,” dedi tamirci. “Sadece kirle kaplanmış!” Güzel bir basınçlı yıkamadan sonra, David’in arabası yeniden yepyeni gibi çalıştı.

“Ancak o zaman,” diye yanıtladı David, “bir ruhun, ne kadar saf olursa olsun, neden bir temizlenmeye ihtiyaç duyabileceğini anladım.”

Bedenin Detoksu

Bedeniniz kutsaldır. Yaratıcısı tarafından ruhun mitsvaları yerine getirmesi için kutsal araç olarak seçilmiştir. Bu yüzden, bir Tora tomarını gömdüğümüz gibi, kutsal bir defin işlemi gerektirir.

Yahudi geleneğine göre, hevra kadişa adı verilen bir grup, bedeni gömülmeden önce temizleyerek ve bir mikveye daldırarak hazırlar (yıkar).  Bedenimizi, bize verildiği kadar saf biçimde Yaratan’a geri döndürmek isteriz.

Ama bu arınmanın bir kısmı hevra kadişa’nın imkânlarının ötesindedir. Yediğiniz her şey bedende bir iz bırakır. Eğer Nasi Rabbi Yehuda gibi yediyseniz, aldığın her şey iyi ve saftır. Aksi halde, bedeninizin bir detoksa ihtiyacı olur.

Peki Nasi Rabbi Yehuda nasıl yerdi?

Rabbi Yehuda, Bar Kohba isyanından sonraki dönemde Yahudi halkının en önde gelen lideriydi. Mişna’nın son, resmî versiyonunu derleyen kişiydi; bu, ilk halahik derlemedir. Nasi, İsrael’in en yüksek mahkemesinin başkanıydı, yani dönemin en saygın ve güçlü konumundaydı. Talmud’da sıklıkla “kutsal Rebbe’miz” ya da sadece “Rebbe” olarak anılır.

Talmud şöyle anlatır:

Rebbe’nin ölüm anında, on parmağını göğe doğru kaldırdı ve şöyle dedi: “Evrenin Efendisi, Senin önünde açıktır ve bilinir ki, on parmağımla Tora için emek verdim ve küçük parmağımla bile dünyadan bir fayda elde etmedim.”⁷

Rabbi Yehuda görkemli bir refah içinde yaşamıştı. İnsanlar, ahır yöneticisinin bile Pers İmparatoru’ndan daha zengin olduğunu söylerdi. Sıklıkla Roma İmparatoru Marcus Aurelius Antoninus’u misafir ederdi ve onunla zenginlikte denk görülürdü. Talmud, yıl boyunca masasında turp, marul ve salatalık bulunduğunu söyler ki bu, buzdolabı öncesi yüzyıllarda oldukça nadir bir durumdur.

Yine de, tüm bu servet ve sofradaki yiyeceklere rağmen, hiçbirine kendi arzuları için asla dalmamıştır. Onun için hepsi Tanrı’ya hizmet etmenin bir aracıydı.⁸ Bu yüzden, tüm yiyecekleri kutsal yiyecekti.

Doğru, bu kolay değildir. Bir parça ekmek ve suyla ya da bir kase pirinçle yaşamak ve sadece “Tanrı’nın hatırı için” yemek basittir. Ölümden sonra bedenin arınmasını böylece engellersiniz. Ama Tanrı, çeşit çeşit yiyecekleri bir sebeple yaratmıştır. Demek ki bizler, Rabbi Yehuda gibi, bir dereceye kadar bunları da daha yüksek bir amaç için tüketmeye muktediriz. Hayatın her ayrıntısı, hatta lüksleri bile, ilahi bir amaç için kullanılabilir ve kullanılmalıdır.⁹

Ama diyelim ki yapmadınız. Diyelim ki bir ya da iki kez, daha yüksek bir amaç düşünmeden bir şeyler yediniz. Sadece yemek vaktiydi. Ya da güzel görünüyordu. Ya da oradaydı. Yani kutsal bedeniniz, kendisi gibi kutsallaştırılmamış yiyecek moleküllerini içine aldı.

Beden, mezarda yatarken bu kutsallıksızlıktan arınmak zorundadır.¹⁰ Buna “bedenin dövülmesi” denir, çünkü halıya vurularak tozunun çıkarılmasına benzer. Beden toprakta çürürken tamamen ölü değildir. Kendini arındırmaktadır.

(Bedene bu arınmayı vermenin alternatif bir yolu vardır: Gününün altıda biri kadar, yani dört saat boyunca Tora sözleri konuştuğundan emin olun; ister Tehillim, Mişna, Talmud veya başka Tora sözleri olsun.¹¹)

Sapan Temizliği

Beden kendini arındırırken, ruh da öyle yapar. Fiziksel bağlarından kurtulunca, yüce, ruhani bir dünyanın coşkusuna yükselirsiniz. Ama hâlâ bu dünyadaki düşünceleri, sözleri ve eylemleri bırakmamışsınızdır. Onlar ruhunuzu sarar, sizi tekrar aşağıya, burada yaptığınız aynı boş saçmalıkların deneyimine geri fırlatır, az önce tattığınız kutsal hazzı engeller.

Şimdi ruhunuz, bedeninizdeki yaşamı boyunca maruz kaldığı acıyı gerçekten hisseder. Bu acı, onu kalın, kara bir palto gibi saran toz tabakasını silkeler.

Sonra tekrar o yüksek dünyanın hazzına fırlatılırsınız, ama görürsünüz ki o çirkin giysilerden bir kalıntı hâlâ var. Bu yüzden tekrar aşağı çekilirsiniz ve süreç tüm toz silkelenene kadar tekrar eder.¹² Geriye yalnızca tüm mitsvalarının ve iyi amellerinin ince giysileri kalır.

Çünkü, bir astronotun Dünya atmosferinin ötesinde yoğun elektromanyetik ışınlardan korunmak için özel bir giysiye ihtiyaç duyması gibi, ruhunun da bu dünyadan getirdiği Tora, mitsvalar ve iyi eylemlerin ışıklı giysisine ihtiyacı olacaktır. Onlar olmadan, cennetin ışığının yoğunluğu içinde çözülürdü. Ama bu başka şeylerle lekelenmişse, bu giysi o kadar da iyi iş görmezdi.

Gehinnom

Tozunu silkeledikten sonra, o yüce dünyaya girmek için hâlâ kendi başına atamayacağınız daha derin bir temizliğiniz kalmış olabilir. Bunun için, kısa bir süreliğine Gehinnom’a girilmesi gerekir; her leke için özel temizlenme sağlayan ruhsal bir âlem.

Gehinnom’un ateşi, sizi kutsal olmayan yerlere çeken hayvansal ruhun ateşli tutkularını yakar. Gehinnom’un karı ise, sizi mitsva yapmaktan alıkoyan hayvansal ruhun soğuk ilgisizliğini söker atar. Temizlik tamamlandığında, ruh şifa bulur ve ötesindeki dünyada parlayan ilahi ışığın ışınlarını bütünüyle özümsemeye hazır olur.¹³

Bununla birlikte, sadece ilahi ruhunun dış tabakaları temizliğe ihtiyaç duyar. Bu dünyada ve ötekinde kalın bir pislik ve kir paltosunu taşımaktan doğan sonuçlara katlansa da, ilahi ruhun kendisi daima saf ve lekesiz olarak kalır.¹⁴

Ne kadar uzun yaşarsanız yaşayın ve bu yaşamla ne yaparsanız yapın, her sabah uyanıp şu kutsamayı söyleyebilirsiniz: “Tanrım, bana üflediğin ruh saftır…”

Çünkü o, nihayetinde, “Yukarıdan, Tanrı’nın bir parçasıdır.”¹⁵

Elişa ben Avuya’nın Yargısı ve Kurtuluşu

Bu arınmaya ihtiyaç duyan bir ruh, onu elde etmek için Gehinnom’a koşar. En kötü ceza, içeri alınmadığında yaşanır. Elişa ben Avuya’nın hikâyesi bunun bir örneğidir:

Elişa ben Avuya, Talmudik gelenekte karanlık bir figürdür. Genellikle sadece “öteki” diye anılır.¹⁶ En bilge hahamlardan biri olmuş, sonra sapkınlığa dönmüştür. Öğrencisi Rabbi Meir, onu defalarca geri çekmeye çalışmış ama boşuna. Elişa, Kutsalların Kutsalı’ndan bir ses duyduğunu iddia etmişti: “Dönün, ey asi çocuklar! Dönün—Elişa ben Avuya hariç. Çünkü Benim yüceliğimi biliyor ve buna rağmen Bana başkaldırıyor!”¹⁷

Söylenir ki bu “öteki” öldüğünde, ne yukarı gidebildi ne de aşağı. Göksel mahkeme onunla ilgilenmeyi reddetti.

“Seni mahkûm edemeyiz” dediler ona, “çünkü öğrendiğin ve öğrettiğin Tora, seni Gehinnom’un ateşlerinden koruyacaktır. Ama o ateşlerden geçmeden, yukarıdaki Aden Bahçesi’ne de giremezsin.”

Ancak Rabbi Meir, onların kararına katılmadı. Mantıklarını tersine çevirdi: “O, mahkûm edilip o ateşlere katlansa daha iyi” diye savundu, “böylece Tora’sının karşılığını alabilsin.”

“Ben öldüğümde” dedi Rabbi Meir, “mezarından bir duman sütunu yükselecek.”

Ve öyle oldu ki, Rabbi Meir’in ruhu huzura kavuştuğunda, öğretmeninin mezarından duman yükselmeye başladı.

“O öteki” ne kadar yandı? Rabbi Meir, Nasi Rabbi Yehuda’nın öğretmeniydi. Rabbi Yehuda da uzun ömürlü Rabbi Yohanan’ın öğretmeniydi. Rabbi Yohanan’ın hayatı boyunca, Elişa ben Avuya’nın mezarı tütmeye devam etti.

“Eğer İyov’un (Eyüp’ün) acısı yetmiş yıl sürseydi” diye yazdı Rabbi Moşe ben Nahman, “Gehinnom’daki bir saatlik acının yanına bile yaklaşmazdı.”¹⁸ Ve işte bu “öteki”, belki yüz yıl boyunca böyle bir acıya katlandı.

Sonunda Rabbi Yohanan şöyle dedi: “Rabbi Meir’in öğretmenine yaptığı büyük iyilik bu mudur, ki yıllarca yanıp duruyor? Tora öğrencilerinden biri tökezler de hiçbirimiz onu kurtaramaz mıyız? Gehinnom’a gireceğim, elinden tutup onu oradan çekeceğim! Kim onu benden alabilir?!”

Ve öyle oldu ki, Rabbi Yohanan öldüğünde, Elişa ben Avuya’nın mezarından artık duman çıkmadı. Gerçekten de Rabbi Yohanan için şu şekilde ağıt yaktılar: “Rabbi, Gehinnom’un kapısındaki muhafız bile senin önünde duramadı!”

Bağdatlı Rabbi Yosef Hayim, yani “Ben Iş Hai”, şu soruyu sordu: “Rabbi Yohanan, nasıl olur da birini elinden tutup basitçe Gehinnom’dan çıkarabilir? Arınma süreci nasıl tamamlanacak?”¹⁹

Ve işte şöyle açıklar: Demek ki Gehinnom’un ateşleri süreci tamamlayamıyordu. Göksel mahkemenin başta söylediği gibi, Elişa ben Avuya’nın öğrendiği Tora, onu o ateşlerden koruyordu. Ve bu her Tora öğrencisi için böyledir. Bu yüzden Arizal, Tora öğrencilerinin ruhlarının ancak reenkarne olarak temizlenebileceğini öğretmiştir.²⁰

Rabbi Yohanan’ın yaptığı buydu. Elişa ben Avuya’nın elini tuttu ve elini bırakmamayı, her reenkarne oluşunda onunla birlikte gelmeyi, bir daha tökezlememesini sağlamayı garanti etti; ta ki Olam Haba’daki payını alabilene kadar.

Sonunda Elişa ben Avuya, yukarıdaki Eden Bahçesi’nin en alt seviyesine kabul edildi. Ona yüz yıl kadar düşünülemeyecek bir cehennem pahasına mal oldu. Ama o en alt seviyeye girmek için bile buna değerdi. Arınmış ve saf bir ruhun o yüce dünyadaki hazzını hayal etmeye başlayamayız bile.²¹

DİPNOTLAR

1- Avot 4:17.

2- Tanya, Yedinci bölüm.

3- Bkz. Likutei Tora, Nasso 25c. Aynı yerde, Korah 53d. Aynı yerde, Matot 86b. Maamarei Admor Hazaken, Inyanim, Inyan Gehinnom. Tzemach Tzedek, Kitzurim V’ha’arot L’Tanya, s. 41. Aynı yerde, s. 174.

4- The Scientist, 5 Eylül 2024: “Neden Yara İyileşmesi Sırasında Acı İyi Bir İşaret Olabilir.” UTHealth, Neuroscience Online: Bölüm 6 – Ağrı Yolları.

5- Bkz. örneğin, Harvard Medicine, İlkbahar 2024: Interosepsiyonu Anlamak.

6- Biur Tanya, Kadaner, Sekizinci bölüm.

7- Ketubot 104a.

8- Rabbi Yeşaya Horowitz, şnei Luchot Habrit, Asara Maamarot, Maamar 8.

9- Likutei Sichot, cilt 31, s. 176, dipnot 61. Torat Menachem, cilt 52, s. 147 ve devamı.

10- Sanhedrin 87b. Raşi aynı eserde. Tanya, bölümler 7 ve 8. Reişit Chochmah, şa’ar Hayirah, 12. şa’ar Hagilgulim, 23. Son iki eserde bu süreç ruh için bir arınma olarak tarif edilir. Ancak Tanya, arınmanın beden için olduğunu ima eder.

11- Hayom Yom, 7 Tevet.

12- Likutei Tora, Pinchas 75c. Biur Tanya, Kadaner, Sekizinci bölüm.

13- Maamarei Admor Hazaken, Inyanim, Inyan Malachim. Tzemach Tzedek, Kitzurim V’ha’arot L’Tanya, s. 41. Aynı yerde, s. 174.

14- Bkz. örneğin, Rabbi Dovber of Lubavitch, şa’ar HaEmunah, 26. bölüm.

15- Iyov 3:12. Tanya, ikinci bölüm.

16- Ben Iş Chai, gematriadaki bağlantıyı işaret eder: אלישע-רב=אחר

17- Hagiga 15b.

18- Ramban, Iyov Kitabı’na Önsöz.

19- Aynı yerde.

20- Sefer Hagilgulim, 23. bölüm.

21- Tzemach Tzedek, Derech Mitzvotecha, P’ru Ur’vu.

Kutsal Kitabınızı bilin!

Kutsal Kitabınızı bilirseniz, hiç kimse Tanrı’ya olan inancınızı ve O’nunla olan bağlantınızı çalamayacaktır.